Хэтын жагсаал

Материалы библиотеки имени Б.Н. Ельцина

В данной статье использованы материалы из фондов Президентской библиотеки имени Б.Н. Ельцина

Подробнее

Бүгэдэ Оросой эрхэтэнэй-эхэ ороншо «Оросой Хэтын жагсаал» гэһэн ниитын хүдэлөөн.
Бии болоһон һара үдэр	2015 оной сентябриин 30
Түхэл	ниитын эмхи зургаан[d]
Бүгэдэ Оросой эрхэтэнэй-эхэ ороншо «Оросой Хэтын жагсаал» гэһэн ниитын хүдэлөөнэй Гүйсэдхэхы хорооной түрүүлэгшэ ба түб штабай суг түрүүлэгшэд.	Наталья Шадрина Сергей Макаров Геннадий Иванов Елена Цунаева
Түб	Москва хото
Сайт	polkrf.ru
РУВИКИ.Медиа дахи Медиафайл

«Хэтын жагсаал» (ород хэлэн дээрэ «Бессмертный полк») — Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадагшадай болон ара талын ажалшадай дурасхаалда зорюулагдаһан арадай хүдэлөөн, мүн баһа нацизмые илаһан баатарнуудай дурасхаалда зорюулагдаһан жэл бүриин жагсаалнууд. Өөһэдынгөө түрэл гаралай, дүтынгөө хүнүүдэй — Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадагшадай, нюусаар дайлалдагшадай, Эсэргүүсэлгын сэрэгшэдэй, ара талада ажаллагшадай, концлагерьнуудта хаагдагшадай, бүһэлэлгэдэ байгшадай, дайнай үеын үхибүүдэй гэрэл зурагуудые гартаа барижа, жэл бүри Илалтын Үдэр хотонуудай гудамжануудаар жэгдэ жагсаалаар ябажа гарадаг, — мүн тиихэдэ тэдэнэр тухайгаа гэр бүлэнүүдэйнгээ түүхэ Арадай түүхэ бэшэгтэ бэшэдэг.

Хэмжээ ябуулгын урдахи түүхэ

«Хэтын жагсаал» гэһэн ябуулгын боложо эхилхын урда тээшье иимэ хэмжээ ябуулганууд СССР гүрэнэй олон хотонуудта эмхидхэгдэдэг һэн. Жэшээнь, 1965 ондо Новосибирскын 121-дэхи һургуулиин шабинар илалта туйлаһан үбгэ эсэгэнэрэйнгээ дүрэ зурагуудые баряад, хотын гудамжануудаар алхалан гараһан юм. 1981 ондо Ростовой можын Тацинай үртөөгэй Хубисхалай түлөө Тэмсэгшэдэй талмай дээрэ болоһон баяр ёһололой жагсаалда фронтовигуудай томо дүрэ зурагуудые асарһан ажаһуугшад хабаадаһан байгаа. 1985 ондо Пермиин можодо Соликамскын гудамжануудаар ветерануудай дүрэ зурагуудые түрэлнүүдынь барижа гараһан. В с. Липецкын можын Конь-Колодезь һууринда Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай баатарнуудай дүрэ зурагуудые бариһан һурагшад 1985 онһоо хойшо жэл бүри Ленинэй түб гудамжаар алхалан гарадаг юм.

Шэнэ үеын түүхэ

Зүблэлтэ засагай һүүлээрхи жэлнүүдтэ иимэ хэмжээ ябуулганууд Орос гүрэндэшье болон бусад олон ондоо гүрэнүүдтэшье болоһон байна. 2006 ондо Ухта хотодо Илалтын үдэртэ эдиршүүл Мүнхэ галда сэрэгшэдэй дүрэ зурагуудые асарһан байна. 2004—2006 онуудта Кузбасс хотодо (Новокузнецк, Прокопьевск хотонуудта), 2007 ондо Тюмень хотодо жагсаалнууд болоһон байна.

2007 оной майн 8-да «Тюмениин һонинууд» сониндо дотоодын хэрэгүүдэй эмхинүүдэй ветерануудай можын зүблэлэй түрүүлэгшэ Геннадий Иванов нютагаархидаа Илалтын үдэр дайнда хабаадаһан түрэлнүүдэйнгээ дүрэ зурагуудые баряад хотын гудамжаар гарахыень уряалһан байна. Тюмениин эхилһэн эдэбхи үүсхэл Орос гүрэнэй бусад можо нютаг можонууд даажа абаад, хоёр жэлэй үнгэрхэдэ, Оросой Холбоото Уласай 20 нютагай засагай байгууламжануудта «Илагшадай жагсаалнууд» үнгэргэгдөө.

«Илагшадай жагсаал» 2009 ондо Казань, Кемерово, Новосибирск болон бусад нютаг можонуудта үнгэрһэн байна. «Бидэ таниие зэргын ээлжээндэ һэлгэхэбди!» гэһэн үри һадаһадай жагсаал 2009 ондо Севастополь хотодо эмхидхэгдэһэн байна.

Һүгэдэн дохилгын хада дээрэ 2010 ондо ветерануудай гэрэл зурагуудтай жагсаал үнгэрөө һэн.

2013 ондо тус хэмжээ ябуулга Орос гүрэнэй 120 хото тосхонуудта үнгэргэгдөө. 2014 ондо «Хэтын жагсаал» 7 гүрэнэй 500 хотонуудта болоһон юм.

2024 оной декабрь һарада, 2025 ондо Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда илалта туйлаһанай 80 жэлэй ойн баярай үедэ «Беларусь һанана» гэһэн жагсаалнуудтай хамта «Хэтын жагсаал» болохонь гэжэ мэдээжэ болоһон юм.

Олониитын хүдэлөөн

2015 оной майн 9-дэ Илалтын 70 жэлэй ойн баярай хүндэлэлдэ зорюулагдаһан сэрэгэй жагсаалай удаа «Хэтын жагсаал» гэһэн ябуулга Улаан талмай дээгүүр гараһан юм. 500 мянга гаран хүнүүд хабаадаа, тэдэнэй дунда Орос Уласай Юрэнхылэгшэ Владимир Путин фронтовик эсэгынгээ дүрэ зураг баряад алхалан гараа һэн. Жагсаалай зэргэ Белорус талмайһаа Кремль хүрөөд, жагсан ябалгаяа Москва мүрэнэй эрьеын гудамжа хүргэжэ дүүргэһэн.

• 

  «Хэтын жагсаал» Москва хотодо, 2015 оной майн 9

• 

  «Хэтын жагсаал» Рязаньда, 2016 оной майн 9

• 

  «Хэтын жагсаал» Майкопто, 2016 оной майн 9

• 

  «Хэтын жагсаал» Саки хотодо, 2016 оной майн 9

• 

  «Хэтын жагсаал» Калининград хотодо, 2017 оной майн 9

2015 онһоо эхилжэ, «Хэтын жагсаал» Оросто ба хилын саана Илалтын Үдэрые тэмдэглэлгын шухала үйлэнүүдэй нэгэн болоо. 2015 ондо «Хэтын жагсаал» 17 гүрэндэ үнгэргэгдөө, харин 2016 ондо — аяар 42 гүрэндэ.

Эрхэтэдэй үүсхэлээр 2015 ондо бүгэдэ оросой ниитын эрхэтэнэй-эхэ ороншо «Оросой Хэтын жагсаал» гэһэн хүдэлөөн эмхидхэн байгуулагдажа, тэрэнэй бүридэлдэ нютаг можын 89 таһаг ба уласхоорондын 200 гаран харгалзалагшад ороһон байха юм.

Эмхи зургаанай шиидхэхэ гол зүйл — Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай баатарнуудай баатаршалга мүнхэлэлгэ, арадай эрэлхэг зориг болон баатарлиг ябадал тухай дурасхаал сахин үлөөлгэ, элинсэг хулинсагай баатарлиг дүршэл ухаалдин ойлголго, үе үеын залгаа бусаалга.

СССР-эй арадай зүжэгшэн, Оросой Холбоото Уласай Ажалай Баатар Василий Лановой Бүгэдэ оросой ниитын эрхэтэнэй-эхэ ороншо «Оросой хэтын жагсаал» гэһэн хүдэлөөнэй Түб штабай түрүүшын түрүүлэгшэнэрэй нэгэн болоһон юм.

• 1941—1945 онуудай Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда совет арадай туйлаһан Илалтын 75 жэлэй ойн баярта зорюулан, Орос Уласай Банкын 2019 ондо гаргаһан хашарһан мүнгэн
• 

  3 түхэригэй нэрлэһэн үнэтэй хашарһан мүнгэн, мүнгэн

• 

  25 түхэригэй нэрлэһэн үнэтэй хашарһан мүнгэн, мүнгэн

• 

  50 түхэригэй нэрлэһэн үнэтэй хашарһан мүнгэн, алтан

Хүдэлөөнэй болодог гүрэнүүд

«Хэтын жагсаал» гэһэн хүдэлөөн 80 гаран гүрэнүүдтэ дэлгэрэнхэй:

Абхази (2014 онһоо)  Австрали (2016 онһоо)  Австри (2016 онһоо)  Азербайджан (2015 онһоо)  Албани (2015 онһоо)  Антарктика (2018 онһоо)  Аргентина (2016 онһоо)  Армени (2016 онһоо)  Беларусь (2012 онһоо)  Бельги (2017 онһоо)  Болгари (2015 онһоо)  Босни ба Герцеговина (2017 онһоо)  Бразили (2017 онһоо)  Ехэ Британи (2015 онһоо 2021 болотор)  Венгри (2016 онһоо)  Венесуэла (2022 онһоо)  Вьетнам (2017 онһоо)  Германи (2015 онһоо)  Гонконг (2019 онһоо)  Греци (2015 онһоо)  Грузи (2015 онһоо)  Дани (2016 онһоо)  Египет (2017 онһоо)  Замби (2018 онһоо)  Израиль (2014 онһоо)  Энэдхэг (2015 онһоо)  Индонези (2016 онһоо)  Ирланди (2015 онһоо 2021 болотор)  Исланди (2015 онһоо)  Испани (2016 онһоо)  Итали (2016 онһоо)  Казахстан (2013 онһоо)

Камбоджа (2018 онһоо)  Канада (2015 онһоо)  Катар (2016 онһоо)  Кипр (2016 онһоо)  Кыргызстан (2013 онһоо)  Хитад (2016 онһоо)  КНДР (2017 онһоо)  Колумби (2019 онһоо)  Солонгос (2015 онһоо)  Конго (2017 онһоо)  Коста-Рика (2014 онһоо)  Куба (2017 онһоо)  Кувейт (2017 онһоо)  Латви (2015 онһоо)  Ливан (2015 онһоо)  Ливи (2017 онһоо)  Литва (2016 онһоо)  Люксембург (2017 онһоо)  Хойто Македони (2016 онһоо)  Малайзи (2018 онһоо)  Мальта (2016 онһоо)  Марокко (2017 онһоо)  Мексикэ (2015 онһоо)  Молдова (2016 онһоо)  Монгол (2016 онһоо)  Непал (2017 онһоо)  Нигери (2017 онһоо)  Нидерланды (2014 онһоо)  Шэнэ Зеланди (2018 онһоо)  Норвеги (2015 онһоо)  Оман (2016 онһоо)  Панама (2016 онһоо)

Польшо (2014 онһоо)  Португали (2017 онһоо)  Орос Улас (2011 онһоо)  Румыни (2016 онһоо)  Серби (2016 онһоо)  Сири (2018 онһоо)  Словаки (2016 онһоо)  Словени (2016 онһоо)  США (2016 онһоо 2021 он болотор)  Таджикистан (2016 онһоо)  Тайланд (2016 онһоо)  Тунис (2017 онһоо)  Туркменистан (2015 онһоо)  Турция (2016 онһоо)  Узбекистан (2016 онһоо)  Украина (2012 онһоо 2014 он болотор)  Филиппины (2018 онһоо)  Финлянди (2015 онһоо)  Франция (2016 онһоо)  Хорвати (2016 онһоо)  Черногори (2016 онһоо)  Чехи (2016 онһоо)  Чили (2018 онһоо)  Швейцари (2016 онһоо)  Швеци (2016 онһоо)  Эстони (2015 онһоо)  ЮАР (2016 онһоо)  Урда Осети (2013 онһоо)  Япон (2017 онһоо)

2019 оной майн 6-да Аляска можын Анкоридж хотодо анха түрүүшынхиеэ Хэтын жагсаалай хүдэлөөн үнгэрөө. Тэрэ жагсаалда 100-аад гаран хүн хабаадаһан байна. .

• 

  «Хэтын жагсаал» Бишкектэ, 2017 оной майн 9.

• 

  «Хэтын жагсаал» Софидэ, 2019 оной майн 9

2020 ба 2021 онуудай хүдэлөөнүүдэй хэмхээнэй онсо шэнжэнүүд

Коронавирусай халдабарита үбшэнһөө боложо, 2020 оной майн 9-эй «Хэтын жагсаал» гэһэн жагсаалай алхалаанууд Орос гүрэндэ болюулагдаһан юм. Тэрэнэй орондо интернет аргаар тус ябуулга үнгэргэгдөө: ветеранай фотозураг болон тэрээн тухай мэдээнүүдые табиха гэжэ хүсэһэн ямаршье хүн тусхай сайтда оруулха аргатай байгаа. Бүхыдөө 2,7 сая тухай мэдүүлгэнүүд ороһон байна. Энэ дамжуулга майн 9-дэ эхилээд, 20 хоног соо үргэлжэлөө, тэрэниие дэлхэй дүүрэнһээ 25 сая тухай хүн хараһан байна.

«Хэтын жагсаал» гэһэн хүдэлөөнэй хэмжээ ябуулганууд мүн лэ Испани болон Андоррада интернэдэй аргаар эмхидхэгдэһэн байна.

2021 ондо «Хэтын жагсаал» гэһэн хүдэлөөнэй хэмжээ ябуулганууд дахинаа интернэдэй онлайн түхэлөөр үнгэргэгдөө. Теэд 2020 онһоо илгаатайгаар Оросой Холбоото Уласай нютаг можонуудта дамжуулганууд тус тустаа үнгэргэгдэжэ, нютаг можо бүхэндэ байһан зонууд зэргэдэ байһан өөһэдынгөө бүхы нютагаархидаа анхарха аргатай байгаа, тиигэбэшье хэмжээ ябуулга нэгэ үдэр үнгэрөө.

2022 оной жагсаалнууд ба үйлэ хэрэгүүд

2022 оной эхиндэ халдабарита коронавирусай үбшэн бууража эхилээд, жагсаалай алхалаануудые үнгэргэхэ зүбшөөрэл олгогдоо. Энэ удаа Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай ветерануудай болон ара талын хүдэлмэрилэгшэдэй дүрэ зурагуудтай хамта жагсаалда хабаадагшад Украинада боложо байһан сэрэгэй тусхай ябуулгын үедэ наһа бараһан сэрэгшэдэй фотозурагуудые абажа ябаа.

2022 ондо «Хэтын жагсаал» хадаа дэлхэйн 90 шахуу гүрэнүүдтэ эмхидхэгдэһэн байна, тэрэ тоодо анха түрүүшынхиеэ Венесуэлэдэ. Энэ жагсаалые Гитлертэ эсэргүү эблэлэй СССР-эй холбоотон уласууд, Америкэ ба Ехэ Британи, мүн Ирланди гэгшэ гүрэнүүд өөһэдынгөө газар дэбисхэр дээрэ жагсаалай алхалаа хориһон байна.

2023 оной хэмжээ ябуулганууд

2023 ондо аюулгүйн байдалай һанамжын талаар олон зоной жагсаалай алхалаан үнгэргэхэгүй гэжэ шиидхэбэри абтаһан байха юм. «Оросой Хэтын жагсаал» гэһэн Бүхэроссиин олониитын хүдэлөөнэй штабай түлөөлэгшэд ондоо түхэл хэрэглэхэ тухай дурадхал оруулһан байна. Илагшадай үхибүүд, аша зээнэр, гушанар баатарнуудайнгаа дүрэ зурагуудые хубиингаа, албанай болон ниитын унаа тээбэринүүдтэ, самса ба футболконууд дээрээ, гэр байрынгаа сонхонууд болон тусхай нэрээ танюулһан тэмдэгүүд дээрэ табихыень уряалагдаа, тиихэдээ манай баатарнууд бүхэли Илалтын үдэр маанадтай хамта байг лэ даа гэһэн удхатай бшуу.

Орос гүрэнэй олонхи хотонуудта Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадагшадай дүрэ зурагуудые баряад уһанай болон агаарай жагсаалнууд, авто болон мотоурилдаануудай жагсаалнууд үнгэргэгдэһэн байна. Тиигэжэ Волгоград хотодо «Хэтын жагсаалай мүрэн» гэһэн хэмжээ ябуулга болоо: Сталинградай байлдаануудта ябаһан 150 хабаадагшадай фотозурагуудтай олон теплоходуудай үлхөө Волга мүрэн дээгүүр тамаран гараһан байна. Энэ хэмжээ ябуулгада «Хэтын жагсаалай» түүхэдэ анха түрүүшынхиеэ голой трамвайнууд болон Волга мүрэнэй бүхы уудамынь хэрэглэгдээ. 80 жэлэй саана гитлеровецүүдэй гаталха гэжэ ехэтэ орлдолго гаргабашье, гаталжа шадаагүй мүрэнэй уһан бшуу.

Оросой Холбоото Уласай Хэтын жагсаалай һүлдэ тэмдэгтэй зургаан «Як» самолёт, нэгэ Ан-2 самолёт Нижневартовск, Мегион, Лангепас, Сургут, Нефтеюганск, Ханты-Мансийск хотонууд дээгүүр тэнгэридэ «одон» ба «пеленг» гэһэн пилотажна бүридэлнүүдээр Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай баатарнуудай нэгэ мянга хахад зоной дүрэ зурагуудые, байлдаануудта алдалан унаһаншье зоной, нэрэ һурагүй үгышье болоһон, мүн дайнай замые дабажа, Илалтатай нютагаа бусаһаншье зоной дүрэ зурагуудые самолёдойнгоо хажуу талада абаад ниидэжэ гараһан байна.

2024 оной хэмжээ ябуулганууд

Апрелиин 23-да «Оросой Хэтын жагсаал» гэһэн Бүхэроссиин олониитын хүдэлөөнэй түб штабай суг түрүүлэгшэ, Гүрэнэй Дүүмын һунгамал Елена Цунаева 2024 ондо аюулгүйн байдалай талаар асуудалнуудһаа боложо, Орос гүрэн дотор «Хэтын жагсаал» гэһэн алхалаан бэеэрээ ябажа үнгэргэгдэхэгүй гээд дуулгаба.

Хэтын жагсаалай хэмжээ ябуулганууд 2024 оной майн 1-һээ 12 болотор шэнэ түхэлөөр үнгэргэгдөө. Илагшадай үхибүүд, аша зээнэр, гушанар ниитэ һуралсалай эмхинүүдтэ, үйлэдбэринүүдтэ, һургуулинуудта, хүүгэдэй сэсэрлигүүдтэ, өөрын, албанай болон ниитын унаанууд, тэрэ тоодо уһан болон самолёдуудта болон далбагата онгосонуудта байһан «Дурасхаалай хананууд» дээрэ баатарнуудайнгаа дүрэ зурагуудые табиһан байна. Бүхы гүрэн дотор ниигэмэй холбоо хэрэглэгшэд өөһэдынгөө аватарнуудые ветерануудай, тэрэ тоодо тусхай сэрэгэй ябуулгын ветерануудай дүрэ зурагуудаар һэлгэжэ, тэдэнэй дурасхаал гэр бүлэнүүдтэнь наринаар хадагалагдаһан тухай, мүн #нашБессмертныйполк гэһэн хэштегтэй статьянуудта тэдэнэй габьяанууд тухай хөөрөөнүүдые хубаалдан бэшэһэн байна.

2024 ондо Уласхоорондын Хэтын жагсаалай хэмжээ ябуулганууд дэлхэйн 115 гүрэнүүдтэ үнгэрөө.

Алжир  Ангола  Афганистан  Бангладеш  Бахрейн  Бенин  Боливи  Бразили  Буркина-Фасо  Гагаузи  Гватемала  Гвиней  Иордани  Иран

Йемен  Камерун  Кени  Мавритани  Мадагаскар  Мали  Мозамбик  Монгол  Намиби  Никарагуа  Пакистан  Палестина  Перу  Серби

Саксони  КНДР  Сейшелы  Сингапур  США  Танзани  Того  Уганда  Уругвай  ЦАР  Шри-Ланка  Эквадор  Эфиопи  Ямайка

2025 оной хэмжээ ябуулганууд

2025 ондо «Хэтын жагсаал» гэһэн хэмжээ ябуулга холимог түхэлөөр үнгэрөө: Орос гүрэнэй 56 можо нютагуудта бэеэрээ жагсаалай алхалаанда ябаха аргатайгаар (энэ тоодо Санкт-Петербург, Хойто Осети, Свердловск, Сахалин, Новосибирск, Калининград можонууд), бусад нютаг можонуудта онлайн аргаар үнгэргэгдэһэн байна. «Оросой Хэтын жагсаал» гэһэн бүхэроссиин олониитын хүдэлөөн энэ хэмжээ ябуулга үнгэргэхэ ондоошье түхэлнүүдые дурадхаһан байна:

• гэр бүлынгөө баатарай дүрэ зураг футболко дээрэ буулгажа табяад, олоной хэмжээ ябуулгануудта үмдэхэ («Хэтын жагсаал хубсаһанда»);
• автомашинын хойто хажуугай сонхо дээрэ баатарай дүрэ зураг табиха («Хэтын жагсаал унаа тээбэридэ»);
• баатарнуудай дурасхаалда зорюулагдаһан тусхайгаар табигдаһан хананууд дээрэ дүрэ зурагуудые һуулгаха («Дурасхалай хана»);
• мессенджернүүд болон ниигэмэй холбоон соо гэр бүлын баатарай дүрэ зураг аватар болгон табиха, мүн #Бессмертныйполк2025 («Хэтын жагсаал ниигэмэй холбоонуудта») гэһэн хэштегтэйгээр баатарай дайшалхы гү, али ажалай зам тухай түүхэтэ баримта бэшэгүүдые хэблэхэ.

Ханты-Мансийск хотодо «Хэтын жагсаал» гэһэн үйлэ ябуулга тэнгэридэ болоо: дайнда хабаадагшадай фотозурагууд «Як» гэһэн зургаан самолёдуудай хажуу талада табигдаа.

Хүдэлөөнэй Түбэй штабай мэдээсэһээр, Орос гүрэн дотор үнгэргэгдэһэн «Хэтын жагсаалда» 7 саяһаа дээшэ хүн хабаадаһан байна. Гэбэшье, хэмжээ ябуулгын шэнэ түхэлнүүдтэ ороһон ушарһаа хабаадагшад тоо үшөөшье олон байгаа.

Майн 9-эй жагсаалай хэмжээнүүд дэлхэйн 120 гүрэнүүдтэ үнгэрөө.

Ажаглалта

Ссылкэнүүд

• Официальный сайт общероссийского общественного гражданско-патриотического движения «Бессмертный полк России»
• Официальный сайт межрегионального историко-патриотического общественного движения «Бессмертный полк»
• «Бессмертный полк» шагает по планете
• Песня «Бессмертный полк»
• «Глубокий и простой посыл». Участники первого «Бессмертного полка» о его появлении и смысле Дня Победы
• Официальный сайт «Бессмертный полк — Италия»
• Бессмертный полк на сайте Президентской библиотеки

Фото болон видео буулгабаринууд

•  Гимн Бессмертного полка
•  Песня Бессмертный полк
•  Видео марша «Бессмертный полк» в г. Силламяэ (Эстония) 9 мая 2016 года
•  Бессмертный полк России 2016
•  Как создавался Бессмертный Полк. Специальный репортаж
•  Первый Бессмертный Полк. Томск. 9 мая 2012 года
•  Бессмертный полк шагает по стране. Видеообзор 2014 года
•  Семейная летопись на сайте Бессмертного Полка
• Парад Победы и шествие Бессмертного полка в Белгороде