Канада
Канада | ||
|---|---|---|
.svg) Түрын туг
 Түрын һүлдэ
| ||
|
Уряа: A mari usque ad mare (Лата)
"Далайһаа Далай хүрэтэр" | ||
 | ||
| Нийслэл |
.svg){kind=small} ОттаваОшибка скрипта: Функции «coordinsert» не существует. | |
| Томо хото | Торонто | |
| Албан хэлэн | Англи • Франци | |
| Арад түмэн (2016)[2] |
Жагсаалта:
| |
| Шажан (2011)[3] |
Жагсаалта:
| |
| Түрэ засаг |
Холбооной парламентын үндэһэн хуулита хаанта засаг[4] | |
• Хаан |
III Чарльз | |
• Амбан Захирагша |
Мэри Саймон | |
• Юрэнхы Сайд |
Джастин Трюдо | |
| Уласай хурал | Парламент | |
• Дээдэ танхим |
Сенат | |
• Доодо танхим |
Ниитын Танхим | |
| Түүхэ | ||
• Конфедераци |
1867 оной 7 һарын 1 | |
• Вестминстерэй тогтоол |
1931 оной 12 һарын 11 | |
• Эрхэ сүлөөнэй харти |
1982 оной 4 һарын 17 | |
| Дэбиcхэр газар | ||
• Бүхэлидөө |
9,984,670 км2 (2) | |
• Уһанай хуби (%) |
11.76 (2015)[5] | |
• Ниитэ газарай талмай |
9,093,507 км2 | |
| Хүн зон | ||
• Тоосоо Q1 2021 |
 38,131,104 37) | |
• Тоололго (2016) |
35,151,728[7] | |
• Нягтарал |
3.92 | |
| ХАШТ) | 2021 оной тоосоо | |
• Бүгэдэ |
 $1.979 триллион15) | |
• Нэгэ хүндэ |
$51,71320) | |
| ДНБ (нэрлэһэн) | 2021 оной тоосоо | |
• Бүгэдэ |
$1.883 триллион9) | |
• Нэгэ хүндэ |
$49,22218) | |
| ОТББЭ (2018) |
 30.3[9]дундаж | |
| ХХИ (2019) |
0.92916 | |
| Мүнгэн тэмдэгтэ |
Канадын доллар ($) (CAD) | |
| Сагай бүһэ | UTC−3.5 — −8 | |
• Зун (ЗС) |
UTC−2.5 — −7 | |
| Датанай формат |
жжжж-һһ-үү (AD)Жолоодолгын тала
|
баруун | |
| Телефоной код | +1 | |
| Интернет домэйн | .ca | |
Канада (англ. Canada) — Хойто Америкын хойто хэһэгэй ехэнхи нютаг дэбисхэрые эзэлэн оршодог. Зүүн талаараа Атлантын далай, баруун талаараа Номгон далай, хойто талаараа Хойто мүльһэн далайнуудаар тус тус хүреэлэгдэнэ. Нютаг дэбисхэрээрээ дэлхэйдэ хоёрто ородог[12]. Канада баруун хойто ба урда талаараа АНУ-тай хилэ залгана.
Мүнөөнэй Канадын нютаг дэбисхэртэ олон мянган жэлэй турша олон обог аймагай унаган эрхэтэд амидаржа байгаа. XV зуунай һүүлһээ Долоон жэлэй дайнай дараа 1763 ондо Франци өөрынгөө Хойто Америкэдэхи колонинудаа бараг бүгэдые алдаһан байна. 1867 ондо Британиин гурбан колони холбоо үүсхэһэнээр Канада дүрбэн можоһоо тогтоһон холбооной эзэмшэл газар болобо.[13][14][15] Холбоондо бусад можо, нютаг бага багаар нэмэгдэн орһоноор 1931 оной Вестминстерэй тогтоолоор Канада Нэгэдэһэн Хаанта Уласһаа автономито байдалаа улам нэмэгдүүлээ. 1982 ондо Канадын актаар Британиин парламентһаа хуули зүйн хамааралаа бүрин таһалаа.
Канада арбан можо, гурбан хизгаарһаа тогтоһон холбооной улас болоод парламентын засаглалтай арадшалһан, үндэһэн хуулита хаанта улас юм. Түрын тэргүүниинь Хатан хаан II Елизавета. Англи, франци гэһэн албан ёһоной хоёр хэлэтэй болоод олон үндэһэтэн угсаатан амидардаг. Канада технологиин хубида үндэр хүгжөөһэн, ажаүйлэдбэрижэлһэн орон болоод юрэнхыдөө өөрын байгаалиин баялиг, мүн АНУ-тай хэдэг худалдаан дээрээ тулгуурилһан эдэй засагтай юм.
Нэрын гаралга
Канада гэһэн нэрэ Гэгээн Лаврентиин ирокезуудай хэлэнэй «тосхон» гү, али «һуурин» гэһэн удхатай каната гэһэн үгэһөө гаралтай. 1535 ондо мүнөөнэй Квебек хотын бүһэ нютагта амидаржа байһан оршон һуугшад шэнжэлэгшэ Жак Картьеда Стадакона тосхон хүрэхэ замые заахадаа энэ үгые хэрэглэбэ.[16] Картьер 'Канада' гэдэг үгые хэрэглэхэдээ зүбхэн тэрэ тосхониие буса Стадаконагай ахалагша Доннаконада харьяалагдаха бүхы нютаг дэбисхэртэ хамаатуулжа хэрэглэбэ. 1545 он гэхэдэ Европын ном, газарай зураг дээрэ энэ бүһэ нютагые Канада гэжэ бэшэжэ эхилхэ болобо.[17]
Франциин Канадын колони гэжэ Гэгээн Лаврентиин голой уташань оршохо Шэнэ Франциин хэһэг болон Дээдэ Канада, Доодо Канада гэһэн Британиин хоёр колони болон хубаагдаһан болоод 1841 ондо Британиин Канада можо болон нэгдэбэ. 1867 ондо Канадын Холбоо байгуулагдахада Канада гэһэн нэрэ бүхэли уласта хэрэглэгдэхэ болоһон болон Канадын актда зүбхэн «Канада» нэрлэжэ байха болоод энэ нэрэнь одоо ганса хуули ёһоной (хоёр хэлэн дээрэхи) нэрэ болоһон. 1982 ондо тус уласай үндэһэнэй баяр Доминионой үдэрые Канадын үдэр болгон нэрыень хубилгаһанаар энэ нэрые батадхаһан юм.
Түүхэ
Анханай үндэһэтэн
Анханай үндэһэтэн ба Жон Кабот баскын халим агнуушад болон загаһашад Ехэ эрье, Квебекэй Тадуссакай хоорондохи бүһэ нютагые уларилай шанартай ашаглажа байгаа.[23]
Шэнэ Франци
Франциин шэнжэлэгшэ Самюель де Шамплен 1603 ондо ерэжэ, 1605 ондо Порт Рояль хото, 1608 ондо Квебек хотын һууриие тус тус табижа Европын анханай байнгын һуурин газарнуудые байгуулаа. Эдэнь һүүлдэ Акади ба Канадын ниислэл хотонууд болоһон. Шэнэ Франциин франциинхи колонизаторнууд болохо Canadiens Гэгээн Лаврентиин голой нугада олоноор һуурижаһан болбол акадишууд мүнөөнэй Далайн можонуудта нютаглаһан. Энэнэй зэргэсээ Франциин үһэтэй арһанай худалдаашад ба Рене-Робер Кавелье де Ла Саль мэтэ католик миссионернүүд Ехэ Нуурнууд, Гудзон булан, Франци-Индеецүүдэй дайн дэгдэһэн юм.
Британиин захиргаан
Англишууд 1610 оной оршом Ньюфаундлендтэ загаһан агнууриин һуурингууд байгуулжа, урда зүгтэ арбан гурбан колониие колонизировалжа эхилһэн. 1689—1763 ондо колони хоорондын дайн дүрбэн удаа гараһан. Эхэ газарай Долоон жэлэй дайнай дараа 1763 оной Парисай хэрээгээр Канада болон Шэнэ Франциин ехэнхи хэһэгые Британида табижа үгэбэ.
1763 оной эзэн хаанай тунхаглалаар Шэнэ Франциһаа Кейп-Бретон арaлые Шэнэ Шотландтай нэгэдхэбэ. Мүн тэрэшэлэн энэ тунхаглалаар франкоканадынхидай хэлэн, шажан шүтэлгын эрхые хизгаарлаһан байна. 1769 ондо Сен-Жан арал (католик шажан, Франциин эрхэтэнэй эрхэ зүйе Квебектэ һэргэбэ. Энэ арга хэмжээ Арбан гурбан колониин олон ажаһуугшадай уур хилэн бусалгажа, Америкын хубисхал гарахада түлхэсэ болоһон юм.1783 оной Парисай хэрээгээр Америкын тусгаар тогтонолые хүлеэн зүбшөөржэ, Ехэ нуурнуудһаа урдахи нютаг дэбисхэрые лоялистууд АНУ-һаа тэрьелжэ Канада руу гараба.Далайн можонуудтахи лоялистуудай һуурингуудые дахин зохёон байгуулха хүреэндэ Доодо Канада, англи хэлэтэ Дээдэ Канада гэжэ хубаажа, тус бүридэнь өөрынгөө хуули тогтоохо хуралтай байха эрхые олгобо.
XIX зуун
Канада (Дээдэ, Доодо) АНУ болон Британиин эзэнтэ гүрэнэй хоорондо дэгдэһэн 1812 оной дайнай гол фронт болоһон. Канадые хамгаалһан Британиин Хойто америкынхидай дунда эб нэгэдэлэй мэдэрэмжэ түрүүлбэ. 1815 ондо Британи болон модоной ажахы ажа холбогдолоороо ангай арһанай худалдаанһаа дабажа гараһан байгаа.
Харюусалгатай засагай газарые хүсэжэ байһан тула 1837 оной буһалгаан дарагдахада хүрэбэ. Даремэй тайланда (англ. Durham Report) харюусалгатай засагай газарые байгуулжа, франкоканадынхидые Британиин соёлдо хамтадхахые зүблэһэн ажа.[26] 1840 оной Холбооной акт Канада можонуудые Канадын нэгэдэһэн можодо нэгэдхэһэн. Англо-, франкоканадынхид францишуудай эрхые һэргээхын түлөө ассемблейда хамтадаа ажаллажа байба. 1849 он гэхэдэ Британиин Хойто Америкын бүхы можын хэмжээндэ харюусалгатай засагай газар байгуулагдаба.
1846 ондо Британи, АНУ хоёр Орегоной хэрээдэ гарай үзэг зураһанаар Орегоной хилын маргааниие эцэс болгожо, хилые баруун зүгтэ 49-р үргэригэй утаашань тогтоожо, Ванкувер аралай колони болон Шэнэ Англи руу нүүжэ байһан франкоканадынхидай тоогоор тэглэгдэжэ байба.
Үндэһэн хуулиин хэд хэдэн хуралай дараа, 1867 оной Үндэһэн хуулиин актаар 1867 оной долодугаар һарын 1-ндэ Канада нэрын доро Баруун Хойто Нютаг дэбисхэрые байгуулһан болоод тэндэхиин метисүүдэй (Métis) гомдол Улаан голой бодолго гарахада хүргэһэн болоод энэ бодолгын дүндэ 1870 оной долодугаар һарада Манитоба можые байгуулба. Британиин Колумби ба Ванкувер арал (1866 ондо нэгэдэжэ Ванкувер арал ба Британиин Колумбиин Нэгэдэһэн колонинууд болоһон бэлэй), Принц Эдвардын аралай колони 1871, 1873 ондо тус тус Холбоондо нэгэдхэһэн.
Юрэнхы сайд Джон А. Макдональдын ударидаһан консерватив нам дүнгэжэ бии боложо байһан Канадын үйлэдбэрилэлэй һалбариие хамгаалхын тулада тарифай үндэһэнэй бодолго хэрэгжүүлһэн. Баруунай нээхын тулада засагай газар түби дамнаһан гурбан түмэр замай (эгээн алдартайнь Канадын Номгон Далайн түмэр зам) барилгын ажалые санхүүжүүлжэ, Доминионой «Газар тухай акт» гарган эрьедтэ тала нютагта һуурижаха боломжые нээжэ үгэһэн болоод энэ нютаг дэбисхэртэ эрхэ мэдэлээ батадхахын тулада Баруун-Хойто нютаг дэбисхэрэй морито сагдаа байгуулба. 1898 ондо Баруун Хойто нютаг дэбисхэртэ гараһан Клондайкын алтанай халуурал дараа Канадын засагай газар Либерал юрэнхы сайд Уилфрид Лорьегэй ударидалга доро Европын эхэ газарай сагаашад тала нютагта һуурижаһан аад 1905 ондо Альберта, Саскачеван можонууд байгуулагдаба.
Автономито Канада
1914 ондо Британи дайн зарлахада Канада Дэлхэйн нэгэдүгээр дайнда автоматаар орожо, һайн дурынхидые (волонтёрнүүдые) Урда фронт руу эльгээһэн Вими шэлын тулалдаанда томохон үүргэ гүйсэдхээ һэн. Канадын консерватив Юрэнхы сайд Роберт Борден франци хэлэтэ квебекшүүдэй эсэргүүсэлые үлэ хайхаран сэрэгэй албые заабал хааха алба болгоһоноор 1917 оной сэрэг таталгын химаралые дэгдээбэ. 1919 ондо Канада Британиһаа тусдаа Үндэһэтэнүүдэй лигэдэ оролсууһан болон 1931 ондо Вестминстерэй тогтоолоор Канадын тусгаар тогтонолые баталгаажуулаа һэн.
Ехэ уналта Канадын бүхы нютагта эдэй засагай хүндэрэл асарба. Энэнэй харюуд Хоршоололой Хамтын Нүхэрлэлэй Холбоо (ХХНХ) 1940-1950-яад ондо Томми Дугласай анха һанаашалһан халамжын уласые анха зүгнөө. Уильям Лайон Макензи Кингын ударидалга доро Германида хараата бусаар дайн зарлаһан. Канадын армиин түрүүшын анги нэгэдхэлнүүд 1939 оной арбанхоёрдугаар һарада Британида ерэсхээһэн юм.Атлантын Далайн тулалдаан, нуран унаһан 1942 оной Францидахи Дииппиин добтолго, Холбоотоной Италиие эзэлхэ ажаллалга, D-үдэрэй Нормандиин буулга, Нормандиин тулалдаан, 1944 оной Шэлдтын тулалдаан зэргэдэ шухала үүргэ гүйсэдхэбэ. Нидерландые эзэлэгдэһэнэй дараа дайнай үеэр тус уласай хаанай гэр бүлые орогнуулжа байһанайхинь түлөө сэрэг таталгын химарал дахин дэгдэһэншье гэһэн Канада дэлхэйдэ томдоо орохо зэбсэгтэ хүсэнтэйгээр дайниие дүүргэгдэһэн.[28] 1945 ондо дайнай үеэр Канада Нэгэдэһэн Үндэһэнэй Байгуулгада оруулсаһан анханай уласуудай нэгэ болоһон.
1949 ондо хүүгэд олоноор түрэжэ, дайнай хүлдэ нэрбэгдэһэн Европын уласуудһаа сагаашадай татаха болобо.[29]
Мүнөө үе
Лестер Пирсон, Пьер Трудо хоёрой дараалан гаража ерэһэн Либерал засагай газарнуудай ударидалга доро Канадын шэнэ онсолиг сарай бүрилдэн бии болобо. Канада мүнөөнэй агша модоной набшата далбаагаа 1965 ондо баталһан. Үлүү хатуу байра һууритай франци хэлэтэ Квебекэй харюуда холбооной засагай газар 1969 оной Канадын албан ёһоной хэлэнүүд тухай актаар албан ёһоной хоёр хэлэтэй болобо. 1967, 1976 ондо илгабарилан гадуурхаха үзэлгүй сагаашалалай хуулинууд баталжа, 1971 ондо олон соёлһоо бүридэһэн улас болохо бодолго ябуулжа эхилһэнээр; Европо буса сагаашадай дабалгаа тус уласай нюур сарайе хубилаа һэн. Ниитын элүүр мэндын үйлэшэлгэ, Канадын тэдхэбэриин түлэблэлгэ, Канадын оюутанай зээл, Гадаадын хүрэнгэ оруулалгые хинаха алба, Үндэһэнэй эршэм хүсэнэй хүтэлбэри зэргэ социал-демократ хүтэлбэринүүд 1960-1970-аад ондо бии болоһон болобошье можын засагай газарнууд, илангаяа Квебек, Альбертагай засагай газарнууд эдэнэй олонхиие өөрһэдын харьяалха асуудалда хамааралсалгаһаа оролсоһон ябадал гэжэ үзэжэ эсэргүүсэһэн байна. Эсэстэнь Юрэнхы сайд Трудогоор ударидуулһан үндэһэн хуулиин хуралнууд боложо, эдэнэй үрэ дүндэ үндэһэн хууляа Британиһаа тусгаарлан 1982 оной Үндэһэн хуулиин актда хуби хүнэй эрхэ дээрэ тулгуурилһан Канадын эрхэ сүлөөнэй хартиие гаргаһан ажа һэн. Канадашууд ниитын элүүр мэндын үйлэшэлгын тогтолсоогоороо, тэрэшэлэн олон соёл, хүнэй эрхэдэ уялгатай байдагаараа бахархадаг.[30]
Квебек 1960-аад оной Аргаахан хубисхалай ябасада ниигэм, эдэй засагай маша ехэ хубилалтада ороһон. Жан Лесажай ударидаһан Квебекэй үндэһэнэй үзэлтэнүүд автономи эрхые үргэжүүлхэ шахалта үзүүлжэ эхилһэн.Квебекэй сүлөөлхэ фронт 1970 ондо Квебекэй бэе даанги байдалые шаардажа бүмбэгэ дэлбэлжэ, хүн хулгайлһанаар арбадугаар һарын химаралые дэгдээһэн. Үлүү аядуу үзэлтэй Рене Левескын Квебекэй нам (Parti québécois) 1976 ондо түрын эрхэдэ гаража, 1980 ондо Квебекэй бүрин эрхэтэ байдалай талаар бүхы ниитын һанал хураалта ябуулһан болобошье амжалта олоогүй юм. Брайан Малруниин дэбжэлтэтэ консерватив намай засагай газар 1989 ондо Мич нуурай зүбшэлсэлөөр Квебекые "онсолиг ниигэм" гэһэн үндэһэн хуулида хүлеэн зүбшөөрхые оролдоһон болобошье амжалтагүй болоо һэн. Үндэһэн хуулиин маргаанаар дэгдэһэн бүһын хурсадамал байдал бүһын шэнэхэн намууд болохо Люсиан Бушараар ударидуулһан Квебекэй блок (Bloc québécois) болон Баруун Канадын Престон Мэннингээр ударидуулһан Канадын Шэнэшлэлэй намда Дэбжэлтэтэ консерватившуудые 1993 оной холбооной һунгууляар табадугаар байра руу ухарааха боломжо үгөө. 1995 ондо ябагдаһан Квебекэй бүрин эрхэтэ байдал тухай хоёрдохи удаанай бүхы ниитын һанал асуулга 50,6 : 49,4 гү, али маша үсөөхэн хубяар татгалзаһан дүн гараа.Тодорхой байдалай акт" гаргаба.Канадын эбсэл болон үргэжэжэ, Дэбжэлтэтэ консерватившуудтай нэгдэн Канадын Консерватив намые 2003 ондо байгуулаа. 2006 оной холбооной һунгууляар Консерватившууд Стивен Харперай ударидалга доро үсөөнхиин засагай газар байгуулхаар һуудалтай һунгагдаһан. Тэрэ жэлэйнгээ һүүлээр Канадын парламент Канадын дотор Квебекшүүд үндэһэтэн гэһэн хүлеэн зүбшөөрхээр бэлэгдэлэй һаналые баталаа һэн.[33]
Засагай газарай агентлигууд олон жэлэй турша хайхархагүй, зүй бусаар харисажа байһанай уламһаа унаган Анханай Үндэһэтэнүүд 1960-аад ондо холбооной шүүхэдэ газар нэхэмжэлжэ үргэдэл гаргахада хүргэһэн болоод уламаар түүхэн хэрээнэй эрхүүдээ хүлеэн зүбшөөрүүлхээр холбооной болон можын засагай газарнуудтай хэлэлсээ хэжэ эхилээ. 1990-ээд ондо хэлэлсээнэй удаан ябасада дурагүйсэһэн дурагүйсэлһээ боложо хүсэн хэрэглэһэн мүргэлдөөнүүд гараһан. Тухайлбал Окагиин химарал, Иппервошиин химарал, Густафсен нуурай эсэргүүсэл гараһан. Гэхыдээ 1999 онд Канада Британиин Коламбидахи Нисга'агай нэхэмжэлэлые шиидбэрилбэ. 2008 ондо Канадын засагай газар унаган эрхэтэдые соёлой хубида уусхахын тулада дотуур байртай һургуулинууд байгуулһанайнгаа түлөө албан ёһоор уушалал гуйһан.
Засагай газар ба улас түрэ
Канада үндэһэн хуулита хаанта засагтай болон Канадын Хатан хаан Канадын Юрэнхы сайд засагай газарай тэргүүн юм.[34][35] Тус улас парламентын засаглалтай холбооной тогтолсоо, арадшалалай хүсэтэй уламжалал бүхы парламентын арадшалһан улас юм.
Гүйсэдхэхэ эрхэ мэдэл албан ёһоор, үндэһэн хуулиин ёһoop хатан хаанда хамаардаг.Канадын Ниитын Танхимай урда харюусалга хүлеэдэг сайднарһаа бүридэдэг болон Юрэнхы сайд засагай газарые тэргүүлдэг. Юрэнхы сайд голдуу Ниитын Танхимай этигэлые хүлеэһэн намай дарга байдаг. Тиимэһээ Засагай газарые гүйсэдхэхэ эрхэ мэдэлые эдибхэтэй хэрэгжүүлэгшэ байгуулга гэжэ үзэдэг.[39][36] Харюусалгатай засагай газарай заршамуудһаа гаража ерэһэн энэ зохисуулалта[40][37] засагай газарай тогтоборитой байдалые хангажа, Засагай газарай танхимай бусад гэшүүд, сенаторнар, холбооной шүүхын шүүгшэд, хатан хаанай корпорацинууд, засагай газарай агентлигуудай тэргүүнүүд, холбооной болон можын түлөөлэгшэдые томилхоор һунгадаг Юрэнхы сайдай албые тус тогтолсооной эгээн хүсэтэй байгуулгануудай нэгэ болгодог.[41] Гэхыдээ хатан хаан ба Амбан захирагша үндэһэн хуулиин химарал гараһан онсогой нүхэсэлдэ онсо эрхээ хэрэгжүүлхэ эрхэтэй юм.[42]
Хоёрдохи олон һуудал абаһан намай дарга һөөргэ хүсэнэй ударидагша болодог болон засагай газарые хинажа байдаг парламентын сэсэ буляалдаанай тогтолсоодо нэгэ гол үүргэ гүйсэдхэдэг. 2007 оной юһэдүгээр һарын 27-һоо хойшо Микаэль Жан Канадын Амбан захирагшын алба, 2006 оной хоёрдугаар һарын 6-һаа хойшо Канадын Консерватив намай дарга Стивен Харпер Юрэнхы сайдай алба хашажа байгаа бол, 2006 оной арбанхоёрдугаар һарын 2-һоо хойшо Канадын Либерал намай дарга Стефан Дион һөөргэ хүсэнэй ударидагшын үүргэ гүйсэдхэжэ байна.
Холбооной парламент Хатан хаан (Амбан захирагшаар түлөөлүүлһэн) болон хоёр танхимһаа бүридэдэг. Ниитын танхим һунгууляар бүрилдэдэг бол Канадын Сенатай гэшүүд томилогдодог юм.[43][44] Ниитын танхимай гэшүүн бүри һунгуулиин тойрргуудһаа энгын олонхиин һаналаар һунгагдадаг. Юрэнхы һунгуули тогтоһон хугасаанай дагуу дүрбэн жэл тутамда нэгэ удаа болодог гү, али Ниитын танхимай Засагай газарта этигэл үзүүлхэ үгы, гү талаархи һанал хураалтаар Засагай газар этигэл хүлеээгүй тохёолдолдо (ганса үсөөнхиин засагай газар байгуулагдаһан үедэл боломжотой) ээлжэтэ буса һунгуули зарлажа болоно. Һуудалыень бүһэ бүһээр хубаарилһан Сенатай гэшүүдые Юрэнхы сайд һунгажа, Амбан захирагша албан ёһоор томилдог ба тэдэ 75 наһа хүрэтэрээ энэ албые хашадаг.
2006 оной һунгуулиһаа хойшо холбооной парламентда табан нам түлөөлэлтэй байна. Тухайлбал: Канадын Консерватив нам (эрхэ баригша нам), Канадын Либерал нам (албан ёһоной һүргэ хүсэн), Шэнэ Арадшалһан нам (ШАН), Блок Квебекуа, Канадын Ногоон нам. Парламентда һуудал абажа байһан бүхы улас түрын намуудай жагсаалта нэлээд ута болоно.
Канадын холбооной бүтэсын дамжан үндэһэн хууляар засагай газарай харюусалгые холбооной засагай газар ба арбан можодо хубаарилһан. Эдэ можын нэгэ танхимта хуули тогтоохо байгуулгануудынь холбооной Ниитын танхимтай адли парламентын хэлбэреэр үйлэ ажаллалга ябуулдаг. Канадын гурбан нютаг дэбисхэр мүн хуули тогтоохо байгуулгатай болобошье үндэһэн хуулиин харюусалга можынхиһаа бага болоод бүтэсын хубида зарим талаар өөр (жэшээлбэл Нунавутын хуули тогтоохо хуралда улас түрын намууд байхагүй болон зүбшэлсэлэй үндэһэн дээрэ ажалладаг).
Засаг захиргаанай хубаари
Канада арбан можо, гурбан нютаг дэбисхэрһээ бүридхэһэн холбооной улас болон эдэ бүһэшэлжэ болодог. Баруун Канадын тала нютагай гурбан можоһоо (Түб Канада Канадын Атлантын Далайн Бүһэ далайн эрьеын гурбан можо (Зүүн Канада гэжэ Түб Канада, Канадын Атлантын Далайн Бүһые хамтадань хэлэдэг. Гурбан нютаг дэбисхэр (Юкон, Баруун Хойто нютаг дэбисхэр, Нунавут) Хойто Канадые бүридүүлдэг. Можонууд нютаг дэбисхэрһээ үлүү ехэ өөртөө засаха эрхтэй. Можо, нютаг дэбисхэр бүри өөрын бэлэг тэмдэгтэй.
Можонууд Канадын ниигэмэй ехэнхи хүтэлбэриие (тухайлбал элүүр мэндэ, болбосорол, халамжа) харюусадаг болон хамтадаа холбооной засагай газарһаа ехэ оролго суглуулдаг дэлхэйдэ бараг ганса бүтэсэ юм. Холбооной засагай газар зарсуулха эрхэ мэдэлээ ашаглан Канадын элүүр мэндэ тухай акт зэргэ үндэһэнэй бодолгые можонуудта хэрэгжүүлжэ болоно. Можонууд эдэ хамрагдахагүй байхаар шиидэжэ болохо болобошье практикада иигэхэ хобор байдаг. Баян, ядуу можонуудай хоорондо үйлэшэлгэ, татабариин харисангы жэгдэ стандартые хангахын тулада холбооной засагай газар тэгшэ байдалые хангаха мүнгэ олгодог.
Бүхы можонууд дан танхимта парламенттай болон Канадын Юрэнхы сайдай нэгэн адли һунгагдаһан Юрэнхы сайдаар ударидуулһан, һунгууляар гаража ерэдэг хуули тогтоохо байгуулгатай. Можо бүридэ Хатан хааные түлөөлхэ Канадын Амбан Захирагшатай адли Дэд Захирагша һуудаг. Дэд Захирагша Канадын Юрэнхы Сайдай зүблэһэнөөр томилогдодог болобошье һүүлшын жэлнүүдтэ можын засагай газарнуудтай зүбшэлдэжэ байжа энэ албанда томилхонь улам ехэдхэжэ байна.
| Канадын засаг захиргаанай хубаари | |
|---|---|
| |
|
Можонууд (1)
|
Нютаг дэбисхэрнүүд (1)
|
| (1)зүүн зүгһөө баруун зүг руу | |
Зурагай сомог
Торонто, Канадын хамагай томо хото
Тэслин гол, Юкон
- Canada-Hirsche.JPG
Буга
Холбооһон
- РУВИКИ.Медиа ангилал холбооһотой.
Зүүлтэ
- ↑ Royal Anthem. Government of Canada (August 11, 2017).
- ↑ 2016 Census of Population—Ethnic Origin, Catalog no. 98-400-X2016187. Statistics Canada (October 25, 2017).
- ↑ 2011 National Household Survey. Statistics Canada (May 8, 2013).
- ↑ (2014) The Selection of Ministers around the World. Taylor & Francis. ISBN 978-1-317-63444-7.
- Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD).
- ↑ Government of Canada, Statistics Canada (June 17, 2021). The Daily — Canada's population estimates, first quarter 2021.
- ↑ Population size and growth in Canada: Key results from the 2016 Census. Statistics Canada (February 8, 2017).
- ↑ International Monetary Fund (April 2021).
- OECD.
- United Nations Development Programme (2020).
- Government of Canada and Standards Council of Canada prescribe ISO 8601 as the country's official all-numeric date format: Public Works and Government Services Canada Translation Bureau (1997). “5.14: Dates”, The Canadian style: A guide to writing and editing, Revised, Dundurn Press. ISBN 978-1-55002-276-6. The dd/mm/yy and mm/dd/yy formats also remain in common use; see Date and time notation in Canada.
- 2006-05-16). The World Factbook: Canada. Central Intelligence Agency. 2007-05-06 үдэртэ хандаһан.
- 2007-10-09 үдэртэ хандаһан. “In 1867, the colonies of Canada, Nova Scotia and New Brunswick are united in a federal state, the Dominion of Canada....”
- 2007-10-09 үдэртэ хандаһан. “The British North America Act of 1867 brought together four British colonies ... in one federal Dominion under the name of Canada.”
- 2007-10-09 үдэртэ хандаһан. “With CONFEDERATION in 1867, Canada became the first federation in the British Empire ...”
- ↑ Trigger, Bruce G.; Pendergast, James F. (1978). “Saint-Lawrence Iroquoians”, Handbook of North American Indians Volume 15. Washington: Smithsonian Institution, pp. 357–361. OCLC 58762737.
- 2007-02-23 үдэртэ хандаһан.
- ↑ J. E. Hodgetts. 2004. «Dominion». Oxford Companion to Canadian History, Gerald Hallowell, ed. (ISBN 0-19-541559-0) Toronto: Oxford University Press; p. 183: «The title conferred on Canada by the preamble to the Constitution Act, 1867, whereby the provinces declare 'their desire to be federally united into one Dominion under the Crown of the United Kingdom'.»
- ↑ Cinq-Mars, J. (2001). «On the significance of modified mammoth bones from eastern Beringia». The World of Elephants – International Congress, Rome. Проверено 2006-05-14.
- 2001-09-27). A History of the Native People of Canada: Early and Middle Archaic Complexes. Canadian Museum of Civilization Corporation. 2006-05-14 үдэртэ хандаһан.
- ↑ "John Cabot =", Encyclopædia Britannica Online, Encyclopædia Britannica, <http://www.britannica.com/eb/article-9018457/John-Cabot>
- ↑ "Cartier, Jacques", World book Encyclopedia, World Book, Inc., ISBN 0-7166-0101-X
- ↑ "Basques", The Canadian Encyclopedia, Historica, 2007, <http://www.thecanadianencyclopedia.com/index.cfm?PgNm=TCE&Params=A1ARTA0000550>
- 2006-08-21 үдэртэ хандаһан.
- ↑ Moore, Christopher (1994). The Loyalist: Revolution Exile Settlement. Toronto: McClelland & Stewart. ISBN 0-7710-6093-9.
- 2006-05-18 үдэртэ хандаһан.
- ↑ Farthing, John (1957). Freedom Wears a Crown. Toronto: Kingswood House. ASIN B0007JC4G2.
- ↑ Stacey, C.P. (1948). History of the Canadian Army in the Second World War. Queen's Printer.
- 2006-05-19 үдэртэ хандаһан.
- ↑ Bickerton, James & Gagnon, Alain-G & Gagnon, Alain (Eds). (2004). Canadian Politics, 4th edition, Orchard Park, NY: Broadview Press. ISBN 1-55111-595-6.
- 2008 үдэртэ хандаһан.
- ↑ 32,0 32,1 Dickinson, John Alexander; Young, Brian (2003). A Short History of Quebec, 3rd edition, Montreal: McGill-Queen's University Press. ISBN 0-7735-2450-9.
- 2006-12-06 үдэрһөө архивлагдаһан. 2008-07-27 үдэртэ хандаһан.
- Heritage Canada (2005-04-21). The Queen and Canada: 53 Years of Growing Together. Heritage Canada. 2006-05-14 үдэртэ хандаһан.
- Governor General of Canada (2005-12-06). Role and Responsibilities of the Governor General. Governor General of Canada. 2006-05-14 үдэртэ хандаһан.
- ↑ 36,0 36,1 Canada's System of Justice: The Canadian Constitution. Department of Justice Canada. “The executive power in Canada is vested in the Queen. In our democratic society, this is only a constitutional convention, as the real executive power rests with the Cabinet.”
Constitution Act 1867; III.9. Queen's Printer for Canada. “The Executive Government and Authority of and over Canada is hereby declared to continue and be vested in the Queen.”
By Executive Decree: The Governor General. Library and Archives Canada. “The governor general holds formal executive power within the Queen's Privy Council for Canada, and signs orders-in-council.” - ↑ 37,0 37,1 Responsible Government: Clarifying Essentials, Dispelling Myths and Exploring Change. Canada School of Public Service. “Under the constitutional convention of responsible government, the powers of the Crown are exercised by Ministers, both individually and collectively.”
- ↑ Ray T. Donahue. Diplomatic Discourse: International Conflict at the United Nations. Greenwood Publishing Group. “As Head of State ... Elizabeth II has no political power, only symbolic power”
David Stewart. Introduction: Principles of the Westminster Model of Parliamentary Democracy. Module on Parliamentary Democracy. Commonwealth Parliamentary Association, Athabasca University. “the Crown now serves as the ceremonial executive”
By Executive Decree:. Library and Archives Canada. “As Canada is a constitutional monarchy, the symbolic head of the executive is the governor general.” - ↑ McWhinney, Edward (2005). The Governor General and the Prime Ministers. Vancouver: Ronsdale Press, 25. ISBN 1-55380-031-1.
By Executive Decree: The Cabinet. Library and Archives Canada. “The Cabinet as selected and directed by the prime minister constitutes the active seat of executive power in Canada.”
Joseph Magnet. Separation of Powers in Canada. Constitutional Law of Canada. University of Ottawa Faculty of Law. “... democratic principles dictate that the bulk of the Governor General's powers be exercised in accordance with the wishes of the leadership of that government, namely the Cabinet. So the true executive power lies in the Cabinet.”
By Executive Decree: The Cabinet. Library and Archives Canada. “The Cabinet as selected and directed by the prime minister constitutes the active seat of executive power in Canada.”
W.A. Matheson. Prime Minister. The Canadian Encyclopedia. “The prime minister is the chief minister and effective head of the executive in a parliamentary system ...”
The Prime Minister. By Executive Decree. National Archives of Canada. “While the modern governor general has only a nominal influence on the operation of the Canadian government, the prime minister's influence is decisive.” - ↑ Canadian Cofederation: Responsible Government. Library and Archives Canada. “The Executive Council would be governed by the leader of the political party that held an elected majority in the Legislative Assembly. That same leader would also appoint the members of the Executive Council. The governor would therefore be forced to accept these "ministers", and if the majority of the members of the Legislative Assembly voted against them, they would have to resign. The governor would also be obliged to ratify laws concerning the internal affairs of the colony once these laws had been passed to the Legislative Assembly.”
The Canadian Encyclopedia: Responsible Government. Historica Foundation of Canada. “This key principle of responsibility, whereby a government needed the confidence of Parliament, originated in established British practice. But its transfer to British N America gave the colonists control of their domestic affairs, since a governor would simply follow the advice (ie, policies) of responsible colonial ministers.”
Responsible Government and Checks and Balances: The Crown. “Responsible government means that the Crown no longer has the prerogative to select or remove Ministers. They are selected and removed by the first Minister—the Prime Minister.” - ↑ Responsible Government and Checks and Balances: The Crown. Responsible Government: Clarifying Essentials, Dispelling Myths and Exploring Change. Canada School of Public Service. “Ministers are thereby accountable to the Prime Minister who, in the Canadian tradition, has the sole power to appoint and dismiss them.”
- 2004-04-12 үдэрһөө архивлагдаһан. “The Governor General must take all steps necessary to thwart the will of a ruthless prime minister prematurely calling for the death of a Parliament.”
By Executive Decree: The Governor General. Library and Archives Canada. “In exceptional circumstances, the governor general may appoint or dismiss a prime minister.”
Governor General of Canada: Role and Responsibilities of the Governor General. Office of the Governor General of Canada. “One of the governor general’s most important responsibilities is to ensure that Canada always has a prime minister and a government in place. In the case of the death of a prime minister, it is the governor general’s responsibility to ensure the continuity of government.”
McWhinney, Edward (2005). The Governor General and the Prime Ministers. Vancouver: Ronsdale Press, 16-17; 34. ISBN 1-55380-031-1.
MacLeod, Kevin S.; A Crown of Maples: Constitutional Monarchy in Canada; The Queen in Right of Canada; 2008 - ↑ Constitution Act, 1867; IV. Queen's Printer for Canada. “There shall be One Parliament for Canada, consisting of the Queen, an Upper House styled the Senate, and the House of Commons.”
- ↑ Parliament of Canada: About the Governor General of Canada. Queen's Printer for Canada. “Parliament is the legislative branch of Government, composed of the Sovereign (represented by the Governor General), the Senate and the House of Commons.”
| Ехэ Найман | ||
·  Франци ·  Итали · Канада ·  Германи ·  Америкын Нэгэдэһэн Улас ·  Ехэ Британи ·  Япон ·  Орос | ||
