Литва
Бүгэдэ Найрамдаха Литва Улас Lietuvos Respublika (Литва) | |
|---|---|
 Түрын туг
 Түрын һүлдэ
| |
|
Түрын дуулал: Tautiška giesmė «Арад түмэнэй дуу»</br. | |
 | |
| Нийслэл ба томо хотонууд |
Вилньюс Ошибка скрипта: Функции «coordinsert» не существует. |
| Албан хэлэн | Литва[1] |
| Арад түмэн (2019[2]) |
86.4% Литвашууд 5.7% Полягууд 4.5% Ородууд 1.5% Белорусууд 1.0% Украиншууд 0.9% Бусад |
| Шажан (2016[3]) |
93% Христосой 6% Шажангүй 1% Бусад |
| Түрэ засаг |
Нэгэдэмэл Хахад Юрэнхылэгшын бүгэдэ найрамдаха улас[4][5][6][7] |
• Юрэнхылэгшэ |
Гитанас Науседа |
• Юрэнхы сайд |
Ингрида Шимоните |
| Уласай хурал | Сейм |
| Түүхэ | |
• Гүнтэ улас |
1236 |
• Миндовгой титимнэлгэ |
1253 оной июлиин 6 |
• Кревын эблэл |
1386 оной февралиин 2 |
• Речь Посполитой байгуулга |
1569 оной июлиин 1 |
• Польшын хубаалга |
1795 оной октябриин 24 |
• Тусгаар тогтонол |
1918 оной февралиин 16 |
• Тусгаар тогтонол hэргээгдэһэн |
1990 оной мартын 11 |
• НАТО-до нэгэдэһэн |
2004 оной мартын 29 |
• нэгэдэһэн |
2004 оной майн 1 |
| Дэбиcхэр газар | |
• Бүхэлидөө |
65,300 км2 (121) |
• Уһанай хуби (%) |
1.98[8] |
| Хүн зон | |
• Тоосоо 2020 |
 2,793,694140) |
• Нягтарал |
43 |
| ХАШТ) | 2021 оной тоосоо |
• Бүгэдэ |
$107 тэрбум83) |
• Нэгэ хүндэ |
$41,28834) |
| ДНБ (нэрлэһэн) | 2021 оной тоосоо |
• Бүгэдэ |
$56 тэрбум80) |
• Нэгэ хүндэ |
$22,75238) |
| ОТББЭ (2019) |
 35.4[11]дундаж |
| ХХИ (2019) |
 0.88234 |
| Мүнгэн тэмдэгтэ | €) (EUR) |
| Сагай бүһэ | UTC+2 (EET) |
• Зун (ЗС) |
UTC+3 (EEST) |
| Телефоной код | +370 |
| Интернет домэйн | .lt |
Литва (литваар Lietuva), албан ёһоор Бүгэдэ Найрамдаха Литва Улас (литваар Lietuvos Respublika) — Зүүн хойто Балтиин гурбан оронуудай урда талынхи улас.
Литва хойто талаараа Калининград можооор 227 км) гэхэ дүрбэн уластай газараар хиллэжэ, баруун талаараа Балтиин тэнгистэ гараха 97 км эрье газартай.
Литва 65 300 км² (дэлхэйдэ 123-р томо) газар нютагтай болон 2012 ондо 3,2 сая хүн зонтой (дэлхэйдэ 151-р олон) байна.[13] Нэгэжэ км²-тэ 50.3 хүн (дэлхэйдэ 120-р шэгүү) оногдожо байна. Газар нютаг, хүн зоной тоогоор дэлхэйн дундажаһаа доогуур байна.
Түүхэ
Эртын үедэ Балтиин тэнгисэй эрьеэр балт аймагууд байдаг байба. Тэдэнһээ Миндовг нэрэтэй хаби ойрые нэгэдхэжэ Литвагай гүнтэ уласые 1253 ондо байгуулһан.Украина болон Польшын титимэй ба Литва ехэ гүнлигэй Речь Посполитой гэжэ холбоото уласые бии болобо.
1572 оной зунда II Сигизмунд Август наһан бараһанай һүүлээр Ягеллон хаан обог мүхэжэ һүйрээдФранциин хаанай дүү хүбүүн Һенрик Валуа хаанаар һунгагдаа бэлэй. Һенрих хаанаар һунгагдахын тухай зарлигые үгыхын урда Польшын хурал об тэрэнһээ хэдэ хэдэн уялга абаһан байна. Тэрэ уялганууд хадаа Һенрик Речь Посполитойн гүрэнэй үри түлэхэ, жэл бүри гүрэнэй мүнгэн санда 40 мянган флорин оруулха, хаанай засагые хизаарлаха «Зүйлнүүдые», баталха бэлэйСтефан Баторий (1575 – 1586) шэнэ хаанаар һунгагдабаородуудтай Ям-Запольскийн хэрээ баталжа, Ливони ба Полоцкын орониие эзэмдэбэ. 1590-ээд ондо Украинада ба Белорусьта арадай буһалгаан болобо (К. Косинскийн ба С. Наливайкогой буһалгаан) Брестын уни баталагдаба[19].
Стефан Баторийн ба III Сигизмунд хааншалгада Оросые диилэн эзэмдэжэ туршажа байгаа. Ян Замойский (1542 – 1605) тэдэнэй хааншалгын үедэ уласай түрын талаар шухала зүдхэлтэн байгаа. Краковто Вавелиин ордондо гал түймэр болоһоной һүүлээр 1596 ондо III Сигизмунд (1587 – 1632) хаан ордонтоёо Варшава руу зөөжэ ерэһэн. Варшава хото Речь Посполитойн ниислэл хото болоһон байнаВаза хаан обогой хунтайжа байһан III Сигизмунд баһал Швециин хаан болоһон, харин 1598 ондо Швецидэ унагааһанай һүүлдэ заргаяа үргэлжэжэ Швецитэй дайн эхилбэ. Тэрэнэй гадна, 1606—1607 ондо шляхта изагууртанай буһалгааниие даража, османшуудта эсэргүү тэмэсбэ. Тэрэ хаан шэрээнээ IV Владислав (1632–1648) ба II Ян Казимир (1648–68) хүбүүдтэ дамжуулан залгажа үгэһэн юм.
Ян Казимир хааншалалай үень Польшо-Литвын түүхэдэ «Үер» гэгдэнэ Боһдан Хмельницкийнн казагуудай буһалгаан болобоX Карл Густав Польшые добтолжо Гданьскын Поморье, Ехэ Польшо ба Литвые эзэмдэбэ. Гансата Оросой Алексей Михайлович хаан зүүн зүгһөө добтолжо Смоленск, Вильно, Оливын энхэ тайбанай хэрээнэй ёһоор Польшо Хойто Ливониие агуулһан абарга томо нютаг дэбисхэрые Швецидэ үгэжэ, Андрусовой эблэрэлэй ёһоор Зүүн Украиные ородуудта алдаба III Ян Собеский 1683 ондо Мүнхэ энхэ тайбангын хэрээ» баталба.
1697 ондо II Август Польшо-Литвын хаанаар һунгагдаба. Хүсэтэй Август XII Карлда эсэргүү Хойто дайнда (1700–1721) XII Карл Станислав Лещинскийе Польшо-Литвын хаанаар томилһон. II Августын наһа бараһанай дээрэһээ болоһон Польшын залгамжалалай дайнай (1733 – 1735) үрэ дүндэ, Станислав хаан шэрээниие татагалзан арсажа Саксониин курфюрст III Август (1734 – 1763) Польшын хаан болобо [21].
Оросой эзэн хатанай II Екатеринын ба II Фридрих дэмжэһэн II Станислав (1764 – 1795) Польшо-Литвын һүүлшын хаанаар һунгагдаһан байгаа. 1768 ондо Оросой доминацида эсэргүү Барай конфедераци Франциин туһаламжатайгаар бии болоһон, харин 1772 ондо Оросой сэрэгэй хүсөөр дарагдаба[22].
Оросто хаанай ноёрхол унаһанай дараа Латви, СССР-эй бүрилдэхүүндэ орожо, эсэстээ СССР бутархада эгээн түрүүндэл 1990 оной мартын 11-нда тусгаар тогтонолоо зарлаһан байгаа.
Хүн зон
Латви, Эстони хоёртой харисуулхада үсөөн Росситой. 2011 оной тоосоогоор хүн зоной 84.6% (2.583 сая) литва, 6.0% поляк, 4.8% Литва хэлэн уласай ганса албан ёһоной хэлэн болоно. Литва хэлэн болбол балт түрэлэй оршон байгаа хоёр хэлэнэй нэгэ (нүгөөхи латви хэлэн) юм.
Литва уласай нютаг дэбисхэр эхилээд 10 нэгэжэдэ, саашалбал дотороо 60 нэгэжэдэ хубаагдадаг. литваар "apskritis" (англ. county) гэхэ томо нэгэжэнь дундажаар 6,530 км² нютаг, 320 мянган хүниие харьяалдаг. Буряад хэлэнээ «аймаг» гэжэ оршуулан ойлгобол боломоор байдаг юм. Литвада ниислэл Вильнюс (2011 ондо 552,445 оршон һуугшадтай байба), Каунас (321 200) тэргүүтэй зуун мянганһаа олон хүнтэй 5 хото байдаг.
Засаг захиргаанай хубаари
 Алитусай аймаг Каунасай аймаг Клайпедын аймаг Мариямполиин аймаг Паневежисэй аймаг Шяуляйн аймаг Таурагын аймаг Тельшяйн аймаг Утенын аймаг Вильнюсэй аймаг |
|
Зүүлтэ
- ↑ Lithuania's Constitution of 1992 with Amendments through 2019.
- ↑ Ethnicity, mother tongue and religion. Statistics Lithuania (12 December 2019).
- ↑ "Pope Francis to visit the three Baltic countries – only one of which is majority Catholic"
- ↑ Kulikauskienė, Lina (2002). Lietuvos Respublikos Konstitucija (lt хэлээр). Native History, CD.. ISBN 978-9986-9216-7-7.
- University of Cologne. “Duhamel has developed the approach further: He stresses that the French construction does not correspond to either parliamentary or the presidential form of government, and then develops the distinction of 'système politique' and 'régime constitutionnel'. While the former comprises the exercise of power that results from the dominant institutional practice, the latter is the totality of the rules for the dominant institutional practice of the power. In this way, France appears as 'presidentialist system' endowed with a 'semi-presidential regime' (1983: 587). By this standard he recognizes Duverger's pléiade as semi-presidential regimes, as well as Poland, Romania, Bulgaria and Lithuania (1993: 87).”
- ↑ Shugart, Matthew Søberg (September 2005). «Semi-Presidential Systems: Dual Executive and Mixed Authority Patterns». Graduate School of International Relations and Pacific Studies (University of California, San Diego).
- Palgrave Macmillan Journals) 3 (3): 323–351. doi:10.1057/palgrave.fp.8200087. “A pattern similar to the French case of compatible majorities alternating with periods of cohabitation emerged in Lithuania, where Talat-Kelpsa (2001) notes that the ability of the Lithuanian president to influence government formation and policy declined abruptly when he lost the sympathetic majority in parliament.”
- Organisation for Economic Co-operation and Development (OECD).
- ↑ Pradžia – Oficialiosios statistikos portalas.
- ↑ 10,0 10,1 10,2 10,3 Lithuania. International Monetary Fund.
- Eurostat.
- ↑ 2020 Human Development Report. United Nations Development Programme (2015).
- Statistics Lithuania
- ↑ (лит.) Tomas Baranauskas. Lietuvos karalystei – 750. 2001.
- ↑ Дьяков, 1993, с. 56
- ↑ Дьяков, 1993, с. 57
- ↑ Дьяков, 1993, с. 58
- ↑ Дьяков, 1993, с. 59
- ↑ 19,0 19,1 Дьяков, 1993, с. 68
- ↑ Медерский, Л. А. Варшава. — Изд-во литературы по строительству, 1967. — С. 15.
- ↑ 21,0 21,1 21,2 Дьяков, 1993, с. 70
- ↑ Иллюстрированная энциклопедия «Руссика». История России. XVIII—XX вв. — М.: ОЛМА Медиа Групп, 2004. — С. 378.
- ↑ Estimate 2011
| Европо | ||
| Украина · Финланд · Франци · Хойто Македони · Хорвати · Черногори · Чехи · Швейцари · Швеци · Эстони | ||