Украин Улас

Украин Улас Україна
Гүрэнэй туг Гүрэнэй герб
Түрын дуулал:  Украинын Һүлдэ дуун Ще не вмерла України ні слава, ні воля «Украинын алдар суушье, зоригшье үшөө үхөөгүй»
Нийслэл ба томо хотонууд	Киев
Албан хэлэн	Украин хэлэн
Арад түмэн (2001)	77.8% украинецүүд 17.3% ородууд 4.9% бусад
Шажан (2018)	87.3% Үнэн алдартын шажанайхид 11.0% Шажанда һүзэггүй 0.8% Бусад 0.9% Шажанда хандасаяа элирхэйлээгүйшүүл
Түрэ засаг	холимол түхэлэй
• Юрэнхылэгшэ	Владимир Зеленский
• Юрэнхы сайд	Денис Шмыгаль
Уласай хурал	Дээдын Рада
Украинын түүхэ
• Киевэй Русь	879
• Галич-Волынь	1199
• Гетманщина	1649 оной августын 18
• Оросһоо	1918 оной январиин 22
• Австриһаа	1918 оной ноябриин 1
• Нэгэдэлгын акт	1919 оной январиин 22
• Зүблэлтэ Холбоонһоо	1991 оной августын 24
• Украинын мүнөөнэй Үндэһэн Хуули	1996 оной июниин 28 =
• Уһанай хуби (%)	7
Хүн зон
• Тоосоо 2021	41,442,615 (35)
• Тоололго (2001)	48,457,102
• Нягтарал	73.8
ДНБ (ХАШТ)	2020 оной тоосоо
• Бүгэдэ	$429.947 тэрбүм (48)
• Нэгэ хүндэ	$10,310 (108)
ДНБ (нэрлэһэн)	2020 оной тоосоо
• Бүгэдэ	$161.872 тэрбүм (56)
• Нэгэ хүндэ	$3,881 (119)
ОТББЭ (2018)	26.1 бага · 18
ХХИ (2019)	0.779 дээдэ · 74
Мүнгэн тэмдэгтэ	Украинын гривнэ ]] (₴) (UAH)
Сагай бүһэ	UTC+2 (Зүүн Европын саг)
• Зун (ЗС)	UTC+3 (Зүүн Европын зунай саг)
Телефоной код	+380
Интернет домэйн	.ua • .укр

Украин Улас, Украина (украин хэлэн дээрэ - Україна) — Зүүн ба Түб Европын дэбисхэр дээрэ оршодог улас. 2021 оной мэдээгээр Украин Уласта 40 997 699 хүн саг үргэлжэ ажаһуудаг, тоо бүридхэлэй үедэ данса баримтада оруулагдаһан 41 167 336 хүн ажамидарна (ажаһуугшадай тоогоор дэлхэй дээрэ 34-дэхи һуури эзэлдэг).

Ниислэлынь ба эгээ томо хотонь — Киев. Гүрэнэй хэлэн — украин хэлэн. Уласхоорондын хэлсэн харилсаанай хэлэн гэһэн англи хэлэнэй зиндаа тухай хуули 2024 оной июниин 26-һаа бэелүүлэгдэнэ.

Түбэй ганса мэдэлтэй (унитарна), холимол түхэлэй засагай байгуулгатай гүрэн болоно. Юрэнхылэгшэ болон Дээдын Рада хоёр табан жэлээр һунгагдадаг. 2019 оной майн 20-һоо Юрэнхылэгшын тушаал Владимир Зеленский эзэлнэ (2024 оной майн 20-до эрхэ мэдэлэйнь болзор түгэсөө). 2020 оной мартын 4-һөө юрэнхы сайдай тушаалда Денис Шмыгаль ажаллана.

Хойто таладаа Беларусь Уластай, баруун талаараа Польшо, Словак, Унгар Уласуудтай, баруун урда захаараа Румын ба Молдовотой, зүүн, зүүн-хойто, зүүн-урда ба урда зүгүүдтэ Оросой Холбоото Уластай хилэтэдэг.

Украинын ажаһуугшадай олонхи зониинь хэрээһэтэ шажанда шүтэнэ. Тиигэбэшье грек, Римэй католик, иудей болон лалын шажануудай һүзэгтэд бии.

Худалдан абалгын шадалаар дунда зэргээр тоологдоһон ВВП 2021 оной дүнгөөр 588,4 млрд долларто хүрөө (ажаһуугшадай хүн бүхэндэ тоолоходо 14 330 доллар). 2021 ондо нэрлэмэл ВВП 198.3 млрд доллар (нэгэ хүндэ 4,830 доллар) байгаад, Европын бүхы гүрэнүүүд соо Украин Улас һүүлшын һуури эзэлээ. Мүнгэн — украин гривнэ.

1922 оной декабрь һараһаа хойшо СССР-эй бүридэлдэ байһан. 1991 оной августын 24-дэ Украин Уласай бэеэ даанги байдалтай болоходонь, хоёрой хоорондохи дайнда оролсохогүй гурим сахиха ушартайгаар Оросой Холбоото Улас тэрэниие бэеэ дааһан гүрэн гэжэ мэдэрһэн.

Хоёрой хоорондохи дайнда оролсохогүй тухай Украинын Үндэһэн хуулида анханһаа оруулагдаһан гуримай байбашье, 2014 оной февраль һарада гүрэнэй хуулита засагай хүсөөр һэлгэгдэһэнэй һүүлдэ Украин Улас Оросой Холбоото Уласта эсэргүү сэрэгэй-гүрэн түрын бодолгото нэгэдэл болодог НАТО-гой бүридэлдэ орохо зам шэлээ. Украинын ород яһатай эрхэтэдэй болон үндэһэ яһанайнгаа шэнжээр үсөөн тоото арадуудай түлөөлэгшэдэй эрхэ сүлөөнүүдые хашаха ушарнуудай олошоролго, 2014 оной хабар Киев хотодо түбэй засагай Донбасста үүсхэһэн, найман жэлдэ үргэлжэлһэн дайн (2014—2022), Украин Уласта үндэһэ яһанай илгаагаар үзэн ядалгын гүрэн түрын бодолго болоһон ушар, НАТО-гой зүүн тээшээ үргэдхэлгэ (Украинын газар дэбисхэрые НАТО-гой гүрэнүүдэй эзэрхэн абалга, тэрээнһээ уламжалан - Орос гүрэнэй аюулгүйе сахилгада ушарһан хэсүү эрхэ байдалһаа боложо, Оросой Юрэнхылэгшэ Владимир Путинай шиидхэбэреэр 2022 оной февралиин 24-дэ Оросой Холбоото Улас Украин Уласта сэрэгэй тусхай ябуулга эхилхэ баатай байгаа бшуу.

2022 оной февраль һараһаа 2024 оной февраль болотор, хоёр жэлэй туршада (2022 онһоо) үргэлжэлжэ байһан сэрэгэй үйлэ ябуулгануудта, элдэб шэнжэлэгшэдэй сэгнэлтээр, Украин Улас 400 мянгаһаа 1,1 сая хүрэтэр хүнүүдээ алуулаа, шархатуулаа, нэрэ һурагүй гээгээ, гүрэнһөө 10 сая гаран зон гаража ошоо, зуунай 20 хуби газар дэбисхэрээ, эдэй засагайнгаа гурбанай нэгэ хубиие болон 3,5 сая ажалай һууринуудые гүрэн түрэ алдаа бшуу.

Хүсэндөө байгаа уласхоорондын хэлсээнүүдэй ёһоор Украин Улас Хара далайн хоолойнууд руу сүлөөтэ гуримаар орохо аргатай, Антарктидада эрдэм шэнжэлгын ажал ябуулдаг.

Нэрын гарбал

Червонно Орос, Подоли, Волынь ба Украина. Якоб фон Зандрартын 1687 оной газарай зураг

Украин Уласай газар дэбисхэрэй хэлбэри ехэнхи хубидаа тэгшэ шэнжэтэй: 70 % набтар газар эзэлнэ, 25 % ба 5 % — хубидаа үндэршэг ба хадалиг гүбээ түхэлтэй газар. Гүрэнэй баруун талаар хадануудынь оршон байдаг (Украинын Карпадууд, хамагай үндэрынь — Говерла хада, далайн нюрууһаа 2061 метр үндэртэй).

Гол түлэб набтар газарнуудынь гэхэдэ: урда таладань — Хара далай шадарай набтар газар, хойто зүгтэ — Полессиин, түб газартань — Днепр шадарай, баруун тээнь — Карпадай саанахи.

Физикэ-газар зүйн шэнжэ

Газарай хэлбэри

Украин Уласай нэрэ «окраина» — «хилын можо» гэһэн удхатай хуушан ород үгэһөө гарана гэһэн һанамжа Украинада бии юм. Тэрэ хадаа урданай сагта хилын хажууда байһан Оросой элдэб газарнуудта хэрэглэгдэдэг үгэ байгаа бшуу.

Газар зурагша де Бопланай (1648) гол ударидахы гүрэнэй хубаариин зураг дээрэ хойто зүг — доро, урда зүг — дээрэ гэжэ үгтэнхэй. Брокгауз ба Ефроной толидо хэлэгдэһэнэй ёһоор, 1569 ондо Баруун-Урда Оросой Польшын мэдэлдэ ороһоной һүүлдэ зарим тэды газарай дэбисхэр баруун талаһаань Подолиһоо, урда таладаа Днепр мүрэнэй адаг (Очаковын тала), зүүн талаараа ерээдүйн Екатеринославай можын газарай ехэнхи хуби эзэлжэ, албанай ёһоор бэшэ «Украина» гэжэ нэрлэгдэжэ эхилээ. Энэ хадаа хилын хажууда Польшын дэбисхэр дээрэ оршоһон газартай холбоотой байгаа.

XVI—XVIII зуун жэлнүүдтэ «Украина» гэжэ үгэ тодорхой газар нютагай нэрэ болоһон түүхэтэй. Тэрэ Дунда Преднепрови (Урда Киевщинэ болон Брацлавщина) — хасагуудай хинажа байһан газар дэбисхэртэ эрхэеэ баталһан байна. Энэ газарай ажаһуугшадые «украинецууд» гу, али «украиннигууд» гэжэ нэрлэдэг болоһон юм.

Украинын зарим түүхэ шэнжэлэгшэд болон хэлэ шэнжэлэгшэд «Украина» гэжэ үгэ «край» (заха) «краина», миин лэ «страна» (гүрэн), (өөрын арад зоной ажаһуудаг газар) гэһэн удхатай гэжэ һанамжалдаг. Энээн тухай мэдээсэл һургуулинуудта үзэгдэдэг Украинын түүхээр һуралсалай номуудта оруулагданхай.

Нютагай уларил

Украинын бүхы газар дэбисхэрээр нютагай уларил — эхэ газарай дунда зэргын, агаарай халуун хүйтэниинь жэлэй амплитудын ехэдэлгэһээ боложо, эхэ газарай зүг шэгэй хэмжээн баруун тээһээ зүүн тээшээ ургадаг. Карпадуудай уларилай шэнжэ хадын түхэлэй өөрсэ янзатай.

Украин Уласай бүхы газар дэбисхэрээр зунай саг ута, дулаан гү, али халуун, июль һара дунда зэргэдээ +18° — +24° С дулаан байдаг. Үбэлэй сагай уларил нютаг хизаарһаа ехээр дулдыдадаг юм. Дунда зэргын халуун хүйтэниинь −8° С градусһаа +2° — +4° С болотор хубилна. Зөөлэн уларилтай үбэл уласай урда болон баруун талаар ажаглагдадаг. Харин үбэлэй хүйтэн уларил зүүн-хойто талаарнь үзэгдэдэг. Жэлэй туршада ородог шииг нойтоной дунда зэргын хэмжээнэй тоо 600 мм гэжэ тоологдоно, гэхэдээ нютаг можын оршодог газарһаа ехээр дулдыдажа, нилээн илгарна. Жэшээлбэл, Карпадуудта жэлэй туршада 1600 мм хүрэтэр шииг нойтон ородог, урда болон зүүн-урда талаарнь 400—300 мм хүрэтэр тохёолдодог юм.

Ургамалай ба амитанай аймагууд

Украин Уласай байгаалиин юртэмсэ нилээдгүй олон янзаараа илгардаг: Европын дэбисхэрэй оройдоол 6 % газар Украинын эзэлбэшье, гүрэн дотор дүтэрхы тоололгоор 35 % ниитэевропын биологическа амидаралай олон янзанууд үзэгдэдэг. Энэ хадаа байгаалиин хэдэн олон бүһэлүүртэй байһанһаа, үшөө тиихэдэ олон янзын амитадай нютаг урилалгын нүүдэл харгын Украинын газар дэбисхэрээр гараһанһаа болоно. Ургамалай-хүрьһэтэ бүһэлүүр ехэ һайн харагдадаг, байгаалиин гурбан янзын: ой модото, ой талата ба тала дайдын тааралдал эли тодо юм.

Украин Уласай ургамалай аймагта 27 мянган янзын ургамал, амитанай аймагтань — 45 мянганһаа үлүү янзын амитад тоологдодог.

Байгаали хамгаалга

XX зуун жэлэй һүүл багһаа эхилжэ, оршон тойронхи байдалда хүдөө ажахын болон үйлэдбэриин ажал ябуулгын хорото нүлөөлгэ хизаарлаха тухай хэдэн программа түсэбүүдые засагай зургаанууд бэелүүлнэ. Харин теэд тэдэнь һанаһанда хүрэхөөр туһа болоногүй, хизаарламал үрэ дүнтэй юм. МСОП болон Уласхоорондын мэргэжэлтэ бусад элдэб байгууламжануудтай хамтаржа, харууһалалгын хэмжээ абаһанай ашаар ургамалай ба амитадай зарим янзануудай тоо толгойн үсөөрэлгэ аалидуулан тогтоожо шадагдаа, зарим ушарнуудта — тоо толгойнь олошоруулагдаһан байха юм.

Түүхэ

Агууехэ Владимирай хэрээһэлүүлхэ ёһолол. Виктор Васнецовой фрескэ

Украин Уласай түүхэ Зүүн Славянуудһаа эхилһэн юм. IX зуунай үедэ Украинын газар нютаг викингнүүдээр ударидуулһан Зүүн Славуудай эрхэтэд болохо Киевэй Русиин түб байһан XIX зуунда хубаагдажа задарһан. XIV зуунһаа хойшо Украинын газар нютаг бүһэ нютагай хүсэрхэг гүрэнүүдэй хоорондо хубаагдажа, XIX зуун жэлэй эхиндэ ехэнхи хубинь Ороcой эзэнтэ гүрэнэй бүридэлдэ, бусадынь Австри-Унгарай эрхэ мэдэл дооро байба. Орос гүрэндэ болоһон Октябриин хубисхалай, Граждан дайнай һүүлдэ 1917—1921 онуудай хоорондын түүхэтэ ушарнуудһаа уламжалан, олон хубилалтанууд болоһон байха юм. 1919 оной мартын 10-да Харьков хотодо үнгэргэгдэһэн Бүгэдэ Украинын III Ехэ хурал дээрэ амяараа гүрэн, бэеэ дааһан Украин Зүблэлтэ Социалис Улас байгуулагдажа, Украин ССР-эй түрүүшын Үндэһэн хуули абтаһан байгаа. Эдэ бүгэдэ болон бусад баримтануудые, эртэ урдын галабһаа энэ үе саг хүрэтэр тохёолдоһон түүхэтэ ушарнууд, бага ехэ хүдэлөөнүүд тухай саашань үргэлжэлүүлэн уншаха аргатайт.

Түүхын урдахи галаб

Эртын палеолидай галабай хүнүүдэй 30-аад отогой үлэгдэл Украин Уласай дэбисхэр дээрэ олдоһон юм. Эгээл хуушануудынь — Карпадуудадай саанахи можын Королёвто, Хмельницкын можын Лука-Врублевецкаяда, Черновицкын можын Непоротоводо.

Мүнөө үеын Украин Уласай газар дэбисхэр руу неандерталецүүд 150 мянган жэлэй саада тээ ерэһэн, кроманьонецүүд — 40 — 30 мянган жэлэй саада тээ. Кирилловская, Пушкари I, Мезинская болон бусад отогууд дээдын палеолидай үедэ ороно.

Энеолидай (зэд гуулинай галаб) болон неолидай галаб триполиин (трипольская), дундастоговой (среднестоговская) ба бусад ондоо түүхэтэ соёлоор онсо илгардаг.

Нүхэтэ (ямная), газар доро хүдөөлэлгын (катакомбная), газар доро сабшамал модоор бунхан хэжэ хүдөөлэлгын (срубная), обоолон суглуулһан добонуудай (белогорудовская), хара ойн (чернолесская) болон археологиин бусад соёл хүрэл түмэрэй галабта эндэ хүгжэһэн.

Эртын галабай үе шата

Түб Азиин ираан хэлэтэй арад болодог скифүүд манай ээрын урда тээхи VII зуунда украин талануудһаа киммериецүүдые хашажа гаргаһан гэхэ.

Тэрэл үеэр Хара далайн Хойто захын дэбисхэр грек яһатан эзэлжэ, анха түрүүшынхиеэ колонинуудые байгуулжа эхилһэн юм. Тэрэнь манай ээрын урда тээхи VIII—VI зуун жэлнүүдтэ эрхилэгдэһэн мэдэлдээ абалгын бүхэгрек хүдэлөөнэй (Агууехэ грек мэдэлдэ абалга) үе саг болоно бшуу.

Хара далайн Хойто захын дэбисхэр мэдэлдээ оруулгын урданай грек хүдэлөөнэй саг болзор — манай ээрын урда тээхи VII—V зуун жэлнүүд болоно. Мэдэлдээ оруулгын хүдэлөөн хэдэн шатаар болон хэдэн шэглэлээр эрхилэгдэһэн юм. Мэдэлдээ оруулгын энэ хүдэлөөнэй үедэ хэдэн арбаад тосхон сэлеэнгүүд байгуулагдаһан.

Мүнөө үеын Украин Уласай дэбисхэр дээрэ скифүүд түрүүшын гүрэн түрэ байгуулһан гээд тоологдодог. Манай ээрын урда тээхи 200-дахи он багаар скифүүдые сармадууд хашажа гаргаһан байха юм.

Манай ээрын III зуунда баруун-хойноһоо Украинын газар дэбисхэр руу гоодууд зөөжэ ерээд, Ойум гэһэн хаанта гүрэн байгуулһан түүхэтэй. Тэрэнь Украинын газар дэбисхэр дээрэ гүрэн түрын хоёрдохи байгуулга болоно.

375 ондо гоодууд Ази түбиин гүнзэгыһөө ерэһэн гүннүүдтэ бута сохюулаад, Дунай мүрэнэй саада бэедэ, Римэй хаанта гүрэнэй дэбисхэр руу зөөжэ ошоод, хэдэн сагай үнгэрхэдэ, өөһэдынгөө хаанта уласуудые байгуулһан юм. Нэгэ зуун жэлэй үнгэрхэдэ, аалиханаар һалажа, Гүннүүдэй гүрэн зуун жэлэй үнгэрхэдэ, түүрэг түрэлтэнэй хэдэн гүрэн боложо хубаарһан.

Мүнөөнэй Украин Уласай дэбисхэр дээрэ гүүннүүдэй добтолон ороһонһоо хойшо түрүүшынхиеэ V зуунай эсэс багаар славян изагууртай антнуудта ба склавинуудта засаг, харгалзалга шэлжэһэн байха юм. Уданшьегүй Украинын зүүн бэеын газар дэбисхэр Хазарай хаанта гүрэнһөө дулдыдажа эхилһэниинь элирнэ.

Дундада зуунай галаб

Он жэлэй намтар түүхын ёһоор 882 он болотор Аскольд ба Дир гэһэн хоёр тайжанар Киев гүрэниие ударидажа байһан. 882 ондо Новгородой Тайжа Олег Киевэй тайжанарые алаад, газар дэбисхэрыень хүсөөр эзэлжэ, өөрынгөө ниислэл хото Новгородһоо зөөжэ абаашаһан түүхэтэй. Тэрэ гэһээр Киев хото Урданай Орос гүрэнэй түб хото болоһон гэхэ. Хойто захадаа Ладогын нуур ба дээдэ Волго шадарай газарнууд хүрэтэр, зүүн хилэнь Муром хүрэтэр дэбисхэр эзэлдэг байгаа бшуу.

Шэнээр байгуулагдаһан гүрэн Византи болон Хазарай хаанта гүрэнтэй тэмсэлдэ ороо (дайнууд 860 онһоо эхилһэн байгаа). Ольга хатанай ударидаха үедэ зөөри татабариин хэмжээнэй гурим тогтоогдоһон, Святославай хаанта шэрээдэ һууха үедэ Киевэй тайжанарай засаг бүхы зүүн славян обогтондо дэлгэрһэн. Хазарай хаанта гүрэн бута сохигдоһон байна. 988 ондо Владимир тайжын засаг барижа байха үедэ Византиһаа ерэһэн үнэн алдарта христиан шажан гүрэн түрын шажан гэжэ тогтоогдоһон юм. Печенегүүдтэй тэмсэхын тула урда талын хилэ дээрэ бэеэ хамгаалха бэхилэлтэнүүд баригдаһан байна.

Ярослав Сэсэнэй үедэ эртэ урдын ородой һүмэнүүд бодхоогдоо, номой сан нээгдээ, хуулинуудай Ород Үнэн гэһэн согсолбори хэблэгдэһэн байна.

Урда үенүүдһээ дамжан ерэһэн эрхэнүүдээ алдажа эхилһэн, олон һалаата Рюриковичүүдэй хаан угай түлөөлэгшэд засагайнгаа түлөө гүрэнэй зарим тусхай хубинуудта тэмсэлдэдэг байһан. Тиихэдээ тэдэнэр XI зуун жэлдэ Оросой урда захын талануудые эзэлжэ нютагжаһан половецнүүдтэй хирэ-хирэ болоод лэ, олон удаа нэгэдэдэг һэн.

Любечскын ехэ хурал дээрэ (1097) нютагай уг залгамжалалнуудай эрхэнүүд зүбшөөгдэһэн байна. Тайжата уласуудай байгуулагдажа эхилһээр, Киевэй Орос аалиханаар бутаржа эхилээ. Киевэй, Волыниин, Черниговэй (тайжата уласай баруун-урдахи аймагууд), Переяславлиин, Галицкын (1140 онһоо), 1199 ондо Волыниинхитэй ниилэжэ, Галицка-Волыниин нэгэдэмэл тайжата улас болоод, 1392 он болотор тогтожо байһан. Киевэй тайжата улас онсо һуури эзэлнэ. Ушарынь гэхэдэ, бүхы ород газарнуудта ба тайжата уласууд соо эгээл «хуушанай» тайжата улас байһанайнь Киевэй зиндаа болоно бшуу.

Эртын Шэнэ үе

Гетман Богдан Хмельницкий

. XVII зуун жэлэй дүрэ зурагһаа хэгдэһэн буулгабари]]

1648 ондо Речь Посполитая гэһэн Польшо-Литвагай хамтарһан гүрэндэ Запорожиин хасагууд гетман Богдан Хмельницкын ударидалга доро буһалгаа хэжэ, Преднепровиин улас түрын бэеэ дааһан нэгэ хэсэг байгуулга — Гетманщина байгуулһан. Переяславлиин хуралдаан (рада) дээрэ Богдан Хмельницкий Оросой хаанта гүрэнэй мэдэлдэ орожо, тэрэнэй һүүлдэ Орос Польшо хоёрой хоорондын 1654—1667 онуудай дайн эхилээ һэн. Орос болон Речь Посполитая хоёрой хоорондо Андрусовскын эбэй хэлсээнэй дүнгөөр Зүүн эрьеын Украина Орос гүрэнэй бүридэлдэ ороһон байна, харин Баруун эрьеынхинь Речь Посполитая гүрэнэйнгөө бүридэлдэ үлөө.

Речь Посполитая

гүрэниие немецүүдэй зураглаһан 1892 оной газарай зураг дээрэ 1660 оной Украина]]

Орос-түүрэг дайнай (1676—1681) үедэ Зүүн эрьеын Украиные Османай хаанта гүрэнэй булимтаран абалгые ород сэрэг тогтоон хамгаалжа абаһан юм. Орос гүрэнэй бүридхэлдэ байһан Малороссидо эдэй засаг һэргээн бодхоолго эрхилэгдэнэ, хүн зоной тоо олошорно, Үнэн алдартын шажанай һүмэнүүд сүлөөгөөр баригдана. Хойто зүгэй дайнай үедэ гетман Иван Мазепа швед хаан XII дугаар Карлай талада орожо, тэрээнтэеэ хамта Полтавын тулалдаанда шүүгдэһэн байха юм. Энээнэй һүүлдэ Гетманщинын бэеэ даанги байдалынь хасагдажа, Малороссиин коллегиин зонхилолго доро тэрэ ороһон гэхэ.

XVIII зуун жэлэй туршада хасагуудай үндэр түрэлтэдэй Оросой изагууртантай хамтаран нэгэдэлгэ үзэгдэнэ. Украинаһаа гарбалтан Оросой эзэн хаанта уласай бүридэлдэ дээдын тушаалнуудые эзэлнэд. Тэрэ тоодо — Синодой толгойлогшо Феофан Прокопович, генерал-фельдмаршалнууд Алексей ба Кирилл Разумовсконууд, канцлер Александр Безбородко гэхэ мэтэ гүрэн түрын мэдээжэ, нүлөө ехэтэ тушаалтад.

Эзэн хатан II дугаар Екатерина гүрэн түрые ниитэ нэгэн болгохо хүсэлтэйгөөр 1764 ондо Гетманщиные, 1775 ондо Запорожиин Сечь гэгшэдые болюулна. Хасагуудай үндэр түрэлтэн Оросой тайжын угайхидта сасуулагдаад, тэдэнэрэй байрлан түбхинэхынь тула Орос гүрэндэ ниилүүлэгдэһэн үргэн ехэ газар дайда (Кубань, Ставрополи, Новоросси) тараагдажа үгтэһэн. 1768—1774 онуудай орос-түүрэг дайнай дүнгөөр Крымэй хаанта гүрэн ямаршье ондоо гадаадын хабаатай засагһаа дулдыдаггүй бэеэ даанги байдалтай гэжэ мэдэрэгдэһэн, харин 1783 ондо тэрэнэй газар дайда Орос гүрэнэй бүридэлдэ оруулагдаһан түүхэтэй.

XVIII зуун жэл

1772—1795 онуудаар Польшо гүрэнэй хубаариин һүүлдэ Галичина, Австриин эзэн хаанта гүрэн Гамсбургын Галици ба Лодомериин хаанта уласуудай мэдэлэй газарай бүридэлдэ дамжан ороно. Украинын баруун эрьеын үлэһэн хуби, тэрэнэй тоодо Подоли, Волынь Оросой эзэн хаанта гүрэнэй мэдэлдэ ороно. Запорожи болон Хойто Хара далайдахи тала газарнууд дээрэ, хасагуудай ба татаарнуудай һуурижуулгануудай орондо, томо хотонуудай үндэһэ һуури табигдажа эхилээ. 1775 ондо Кривой Рог гэһэн ехэ хотын һуури табигдаа, Днепропетровск (1776 ондо Екатеринослав гээд анхан һууринь табигдаһан), 1789 ондо Николаев хото, 1794 ондо Одесса хотын эхин табигдаа.

XIX зуун жэл

«Малороссидо». С. Прокудин-Горскын гэрэл зураг. 1905 ба 1915 онууд хоорондын үе

.

XVIII зуун жэлэй һүүл — XIX зуун жэлэй эхиндэ Украина ехэнхидээ хүдөө ажахы эрхилдэг гүрэн байһан, XIX зуун жэлэй тэн багһаа эхилжэ, мүнөө үеын Украинын зүүн талын орон нютагууд, һүүлээрнь Киевщина үйлэдбэри хүгжөөжэ эхилээ.

Хара далайн портнуудһаа айхабтар ехээр гадаадын оронууд руу эльгээгдэдэг худалдаанай орооһо Украинын урда зүгтэ үйлдэбэрилхэ хэрэгтэ гансашье хүдөөгэй юрын украинецүүд бэшэ, мүн тиихэ үедэ Украин гүрэндэ байһан хахад сая шахуу немец колонистнууд ехэ хубитаяа оруулһан юм. XX зуун жэлэй эхиндэ Карпадуудай нютаг можо газарай тоһо малтажа абалгаар дэлхэй дээрэ Бакугай удаа хоёрдохи ехэ үнэ удхатай нютаг можо гэжэ тоологдодог һэн.

XХ зуун жэл

Украинын газарай зураг, 1915 он

Эхэ ороншо үзэл суртал баримталдаг намууд 1917 оной хабар Киевтэ түлөөлэлгэтэ эрхэтэй зургаан — Түбэй Рада байгуулһан юм. Тэрэнь гүрэнэй дээдын хуралай үүргэ өөр дээрээ абаһан байна. 1917 оной июнь һараһаа эхилээд, 1918 оной январь болотор Түбэй Рада Киев хотодо дүрбэн Универсал (хуулиинуудай согсолбори) зохёон гаргаһан. Түрүүшын гурбан хуули Украинын өөрын захиргаата, бэеэ дааһан газар нютаг ба холбоото уласай түхэл соносхоһон байха юм. 1918 оной январиин 22-то дүрбэдэхи Универсал — Украин Арадай Уласай бэеэ даанги байдал соносхобо.

М. Грушевский, Украинын Арадай Уласай Түб радын түрүүлэгшэ

.

Энэ хүдэлөөнтэй зэргэ шахуу, 1917 оной тэн багаар Украинын газар дэбисхэр дээрэ Соведүүдэй улас түрын байгуулга бүридэжэ эхилнэ. Жэлэй дүүрэхэ тээшэ большевигүүд ехэнхи засагаа абажа шадаһан. 1917 оной декабриин 24-25-да тэдэнэй ударидалга доро эмхидхэгдэһэн Бүгэдэ Украинын Соведүүдэй түрүүшын съезд дээрэ Совет Россиитай холбоото уласай харилсаатай Украин Арадай Соведүүдэй Улас тогтоогдоһон.

Тэрэ үедэ Украинын газар дэбисхэр дээрэ нэгэ зэргэ хоёр ондоо засагай байһанһаа боложо, большевигүүд болон Түб Радынхидай хоорондо зэбсэгтэ зүрилдөөн болоһон. 1918 оной январиин 29-дэ Киевһээ холо бэшэ Крут гэһэн газарта байлдаан боложо, удаань ниислэл хотые большевигүүд эзэлээ һэн.

Эб найрамдалай Брестын хэлсээнэй мартын 8-да баталагдаһанай удаа Украинын газар дэбисхэр немец болон австро-венгер сэрэгүүдэй мэдэлдэ ороһон байна. Украинын засагай газарай гүрэн доторхи байдалаа тогтонижоруулха шадалгүйһөө ба Брестын хэлсээ бэелүүлгэ хангажа бирахагүй дээрэһээ УНР-эй Түб Рада тараагдажа, гетман Павел Скоропадскиин хүтэлбэри доро Украинын Ехэ гүрэнэй тогтоһон тухай тунхаглагдаһан юм.

Украин Арадай Уласай идхалгын удхатай ханын зураг: «Үглөөнэй шүүдэр болон, манай дайсад хосорхо. Өөрынгөө гүрэниие, аха дүүнэр, бидэ өөһэдөө зонхилхобди»

Австро-Венгриин һандаран һалаһанай удаа Зүүн Галичинын дэбисхэр дээрэ Баруун Украинын Арадай Улас (ЗУНР) байгуулагдаһан. Тэрэл үедэ поляк-украин дайн эхилжэ, ЗУНР булигдаад, газар дэбисхэрынь Польшын ба Румынай хиналта доро ороһон (Покутье). 1918 оной эсэстэ, булимтаран эзэлһэн дэбисхэрһээнь герман сэрэгүүдэй ябаһанай һүүлдэ Украин Арадай Уласай Директориин сэрэг Киевые эзэлжэ, гетманай засагай газар унагаажа, засагыень буляаһан түүхэтэй. 1919 оной январиин 22-то Украинын Арадай Улас (УНР) Баруун Украинын Арадай Улас (ЗУНР) хоёрой хоорондо хамтаран ниилэһэн тухай Злукиин Актда гар табигдаһан тухай тунхаглагдаһан байха юм.

1919 оной мартын 10-да Харьковта Бүгэдэ Украинын Соведүүдэй III дугаар съезд дээрэ бэеэ дааһан гүрэнэй, Украинын Совет Социалис Уласай (УССР) байгуулагдаһан тухай большевигүүд соносхоо. Тиихэдэ УССР-эй түрүүшын Үндэһэн Хуули абтаһан.

1919 оной хабар — зун Оросой Урда зүгэй Зэбсэгтэ хүсэнүүд Украинын дэбисхэр руу орожо, августын 31-дэ Киев эзэлһэн юм. 1919 оной ноябрь һара гаратар Украинын диилэнхи ехэ газар дэбисхэр сагаантан эзэлбэ.

Түб Оросто боложо байгаа граждан дайнда 1919 оной намарһаа хойшо Улаан арми шүүжэ эхилээд, 1919 оной һүүл багһаа 1920 оной һүүл болотор Ажалшад-Таряашадай Улаан Армиин (РККА-гай) сэрэгүүд Украинын бүхы шахуу газар дэбисхэр эзэлһэн байна.

1920 оной апрель һарада Украинын гол дэбисхэр дээрэ поляк сэрэгүүд зэбсэгтэ зүрилдөөндэ оролсожо, 1920—1921 онуудта Түб ба Баруун эрьеын Украина совет-поляк дайнай тайзан боложо үгөө. Энэ тэмсэлдэ Украинын Арадай Улас Польшын тала баримталжа дайлалдаһан.

Украинада тохёолдоһон 1922 оной үлэсхэлэн байдалай үеын үхибүүд Бердянскда

Мүнөө сагай Украин Уласай ехэнхи дэбисхэр дээрэ (Польшын ба Чехословакиин Уласуудай, мүн тиихэдэ Румынай Хаанта Уласай бүридэлдэ ороһон Баруун украинын хэсэгүүдһээ бэшэ тээ) 1920—1921 онуудта УССР тогтоодожо, зүрилдөөнүүд дүүрэһэн юм.

1922 оной декабриин 30-да Оросой Зүблэлтэ Социалис Холбоото Улас (РСФСР), Украинын Зүблэлтэ Социалис Улас (Украинын ССР), Белоруссиин Зүблэлтэ Социалис Улас (Белоруссиин ССР) болон Кавказай саанахи Зүблэлтэ Социалис Холбоото Улас (Закавказиин СФСР) Зүблэлтэ Социалис Уласуудай Холбоон (СССР) байгуулха тухай хэлсээ баталһан.

1925 ондо РСФСР-эй Курскын можоһоо Путивлиин аймаг болон бусад жэжэ тосхон сэлеэнгүүд таһалагдажа, Украинын ССР-эй Суумын можын бүридэлдэ оруулагдаһан юм.

Украинада 1920-1930-аад онуудта үндэһэн украин гүрэн түрын бодолго бэелүүлхэ талаар, намай хүтэлбэридэ, засагай зургаануудта имагтал тэндэхи зониие томилхо ажал совет засаг ябуулһан юм. Болбосоролой, эрдэм ухаанай һалбаринуудта, олондо мэдээсэл тараадаг хэрэгсэлнүүдтэ, сэрэг болон партиин ажаябуулгада украин хэлэ үргэнөөр нэбтэрүүлхэдээ, совет засагта зарим украин зоной дурагүйдэлые һула болгохо гэжэ большевигүүд оролдоо бшуу. 1920-д онуудай эсэс багаар — 1930-аад онуудай үедэ СССР гүрэндэ бүхыдөө ябуулагдажа байгаа хамтын ажахынуудые байгуулан дэлгэрүүлхэ (коллективизациин) ажал Украинада мүн лэ үргэнөөр эрхилэгдээ. 1930-аад онуудаар СССР гүрэндэ үйлэдбэрижүүлгын ажал нэбтэрүүлэгдэжэ байгаа. Тэрэ тоодо — УССР-тэшье.

1934 ондо Украин Совет Социалис Уласай ниислэл хото Харьковһаа Киев руу нүүлгэгдэһэн түүхэтэй.

Дэлхэйн хоёрдохи дайн

Днепр тамаран гаталалга (1943). Совет сэрэгшэд Днепр тамаран гаталха һалнуудые бэлдэжэ байнад. Днепрэй түлөө тулалдаан, 1943 он. Ханын зураг дээрэ «Даёшь Киев!» гэжэ бэшэгдэнхэй.

1939 оной сентябрь һарада фашис Германиин Польшо руу добтолон ороһоной һүүлдэ, СССР-эй Германитай хэлсэһэнэй ёһоор, Баруун Украина Улаан армяар эзэлэгдэһэн байгаа, уданшьегүй УССР-тэ ниилүүлэгдэһэн. 1940 ондо Румынитэй хэлсэһэнэй ёһоор УССР гүрэндэ Бессарабиин хуби, Хойто Буковина ба Герцын можо ниилүүлэгдэһэн байгаа.

1940 оной декабриин 18-да Барбароссой түсэб баталаад, 1941 оной июниин 22-то дай үүсхэһэнээ соносхонгүй, СССР гүрэндэ Германиин добтолон ороходонь, Эсэгэ Ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн эхилһэн юм. 1941 оной сентябриин 19-дэ Германиин сэрэгүүд һаналаа ниилүүлжэ хэлсэгшэдтэеэ хамта Киев хотые Баруун эрьетэйнь эзэлээд, октябриин 24-дэ Харьков хото Зүүн эрьетэйнь, 1942 оной июнь-июль һарада Крым Кубань хоёрые булимтаран абаһан байна. 1943 оной август һарада Курскын тулалдаанда илалта туйлаһанай удаа Германиин добтолгын үүсхэл СССР тогтоожо шадаһан юм. 1943 оной ноябриин 6-да совет сэрэгүүд Киев хото сүлөөлбэ. 1944 оной апрель-май һарануудта Баруун эрье Крым хоёрые сүлөөлөө. 1944 оной августын хуушаар Зүүн Украина дайсанһаа сүлөөлэгдэһэн түүхэтэй.

Дайн болон немецүүдэй булимтаран эзэлээд байһан үе, тэдэнэй зэрлиг муухай, хайра гамгүй ябадалынь айхабтар ехэ хохидол үзүүлһэн юм. Хүн зоной ажаһууһан һуурин сэлеэнгүүд һандаргагдаа, еврей зон олоор усадхагдаа, ажаһуугшад орон нютагһаань хүсөөр туугдан абаашагдаа. Энэ дайнай аюулда Украинын 8-һаа 10 сая хүрэтэр хүн зон хохидоһон юм. Тиихэ үедэ украин үндэһэ яһатанай үзэлтэн (националистнууд) Украинын буһалгаата сэрэгэй (УПА-гай) бүридэлдэ орожо, Улаан Армиин урдаһаа бодожо эсэргүүсэһэн юм.

Дэлхэйн хоёрдохи дайнай дүнгүүдээр 1945 ондо СССР Чехословак Улас хоёрой хоорондо баталагдаһан хэлсээгээр Закарпатиин можо УССР-тэ ниилүүлэгдэһэн. СССР-эй бүридэлдэ байһан Украин ССР Нэгэдэмэл Үндэһэтэнэй Эмхиин (ООН-ой) эмхидхэн байгуулагшадай — гэшүүдэй нэгэн болоһон түүхэтэй.

Дайнай һүүлээрхи ажабайдал

Дайнай үедэ Украинын ССР ехэ хохидолдо орожо, 700 гаран хотонууд ба 28 мянган тосхонуудынь дууһан һандаргагдаһан. Тиимэһээ тэдэниие һэргээн бодхоолгодо айхабтар ехэ оролдолго гаргагдаа. 1946—1947 онуудта ган гасуурһаа ба дайнай һүүлээрхи һандаралгаһаа уламжалан, үлэсхэлэн байдал Украинадашье тохёолдожо, хэдэн арбаад мянган хүнэй туража үхэһэнһөө боложо, амгалан байдал эндэ һэргээн зохёохонь ехэ орёо байгаа. Хэды хүндэ хүшэршье һаань, 1950 ондо Украин Уласай хүдөө ажахын ба үйлэдбэриин хэмжээн дайнай урда тээхиһээ үлүү болгожо шадагдаһан юм.

1953 ондо И. В. Сталинай наһа бараһанай һүүлдэ Никита Сергеевич Хрущёв КПСС-эй ЦК-гай нэгэдэхи секретарь болоо. Тэрэ 1938—1949 онуудта УССР-эй Компартиин нэгэдэхи секретаряар ажаллаһан хадаа Украин Уластай һайн танил байгаа.

Крымэй можые РСФСР-эй бүридэлһөө Украинын ССР-эй бүридэлдэ оруулан үгэхэ тухай СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Түрүүлэгшэнэрэй зургаанай Зарлиг.

Тэрээнһээ уламжалан, Н. С. Хрущёв украин арад ба Оросой арадуудай хоорондохи эб найрамдалда анхаралаа онсо хандуулдаг байһан. 1954 оной февраль һарада СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Түрүүлэгшэнэрэй зургаанай Зарлигаар Крымэй можо РСФСР-эй бүридэлһөө гаргагдажа, УССР-эй бүридэлдэ үгтэһэн юм.

Украинын ССР-эй мэдэлдэ Крымэй можые үгэхэ тухай Зарлиг дотор бэшэгдэһэнэй ёһоор, гол шалтагаануудынь гэхэдэ, «эдэй засагайнь ниитэ нэгэн байһанһаа, газар дэбисхэрэйнь дүтэ оршодогһоо уламжалан, ажахын болон соёл болбосоролой харилсаануудайнь бата бэхи» байһантай нягта холбоотой.

1986 оной апрелиин 26-да Украинын ССР-эй Киевэй можодо оршодог Чернобылиин АЭС дээрэ дэлхэйн хэмжээнэй техногеннэ аюул боложо, радиоактивна элшэтэй халдабари нэлэнхы үргэн газар дэбисхэрээр тараагдаһан.

Украин Уласай бэеэ даанги байдал тунхаглалга

Беловежиин хэлсээнүүдтэ гар табилга, 1991 оной декабриин 8

1991 оной мартын 17-до СССР гүрэниие зандань үлөөхэ тухай Бүхэсоюзна һанал хуряалга (референдум) үнгэргэгдэһэн юм. Тэрээн дээрэ «адли эрхэтэ бэеэ дааһан уласуудай шэнэлэгдэһэн холбоото уласай түхэлтэйгөөр СССР-ые үлөөхэ хэрэгтэй» гэһэн асуудал (70,2 %) ба «Украинын Гүрэнэй бүри бэеэ даанги байдал тухай Тунхаг». дээрэ үндэһэлэн, Зүблэлтэ бэеэ дааһан гүрэнүүдэй Холбооной бүридэлдэ Украина байха ёһотой" гэһэн уласай асуудал дэмжэгдэһэн байгаа. (80,2 %)

Августын буһалгаанай Москвада диилдэһэнэй удаа, 1991 оной августын 24-дэ Украин ССР-эй Дээдын Зүблэл Украинын бэеэ даанхай байдал соносхон тунхаглаһан юм. 1991 оной декабриин 1-дэ Бүгэдэукраинын һанал хуряалга эмхидхэгдэжэ, асуултын хуудаһандань «Украинын бэеэ даанхай байдал тунхаглаһан Акт та батадхана гүт?» гэһэн асуудал оруулагдаһан юм. Улас дотор һанал хуряалгада 84,18 % гү, али 31 891 742 хүн хабаадаһан. Тэдэнэй 90,32 % «тиимэ, батадханаб», харин 7,58 % — «үгы, батадханагүйб» гэжэ харюусаһан байна.

1991 оной декабриин 8-да СССР эмхидхэн байгуулһан гурбан уласуудай толгойлогшод Л. М. Кравчук (Украина), Б. Н. Ельцин (Орос) ба С. С. Шушкевич (Белорусси) СССР-эй байхаяа болиһон ба Бэеэ дааһан Гүрэнүүдэй Нүхэсэлэй нэгэдэлэй (СНГ-гэй) байгуулагдаһан тухай Беловежиин хэлсээндэ гараа табиһан байна.

Украин Улас СССР-эй һалан һандарһанай һүүлдэ

СССР-эй һалан һандарха үедэ Украин ССР болбосоролой болон эрдэм ухаанай эмхи зургаануудай, үйлэдбэриин эмхинүүдэйнгээ тоогоор, эрхим һайнаар хүгжэһэн хүдөө ажахынгаа талаар СССР гүрэнэй эгээл хүгжэнги уласуудайнь нэгэн байгаа. Мүн тиихэдэ ракетын түхэлэй зэбсэг, томо ашаа зөөхэ агаарай онгосонуудые, танкнуудые бүтээдэг үйлэдбэринүүдһээ бүридэһэн айхабтар томо сэрэгэй үйлэдбэриин комплекстой һэн. Тиихэ үедэ Украин Улас хэмдэ хүрэхэ олон эрдэмтэдтэй, инженернүүдтэй ба хүтэлбэрилхы мэргэжэлтэдтэй байһан юм гэжэ онсолхоор.

Жэшээлбэл, 1992 оной эхиндэ Украинын дэбисхэр дээрэ тэһэрдэг ядерна 1240 булсуунь, РС-18 түхэлэй стратегическэ 133 ракетэ, РС-22 түхэлэй стратегическэ 46 ракетэ, бомбо хаядаг агаарай онгосонуудай абажа ниидэдэг далитай 564 ракетэ ба тактическа ядерна 3000 шахуу буу зэбсэг байһан. Бэеэ дааһан Гүрэнүүдэй Нүхэсэлэй нэгэдэлдэ (СНГ-дэ) хамтын зэбсэгтэ хүсэнүүдые үлөөхэгүй гэһэн шиидхэбэриһээ уламжалан, энэ буу зэбсэг задалагдажа (зариманиинь США-гай мүнгэн дэмжэлгээр), Оросой Холбоото Улас руу зөөжэ гаргагдаһан юм.

1990-д онуудта Украинын үйлэдбэриин уналга Оросой болон Балтиин шадарай уласуудайхида орходоо бүри ехэ байжа, Украинын гүрэнэй байгуулгын эхин шатые орёо болгоһон, 1980-д онуудай эсэс багаар, 1990-д онуудта СССР болон УССР-тэ тохёолдоһон доройтолгоһоо гаралгыень удааруулһан юм.

Украинын 1996 ондо баталгадаһан Үндэһэн Хууляар засагай бүрин эрхын ехэнхи хубинь тэрэ үеын юрэнхылэгшэ Леонид Кучмын гарта ороһон. Тэрэ жэлэй сентябрь һарада мүнгэнэй хубилган шэнэлэлгэ үнгэргэгдэжэ, шэнэ мүнгэн — гривна эрьесэдэ оруулгадаа.

2004 ондо болоһон юрэнхылэгшын һунгалтын хоёрдохи шатын дүнгүүдые һанал таараагүй бүлэг (оппозици) буруушаажа, тэдэниие хуурмаг болгохо ябуулга үргэн дэлисэтэйгээр хээ гэжэ илалта туйлаһан Виктор Януковичиие зэмэлһэн байгаа. Энэнь «Улабар шара хубисхал» («Оранжевая революция») гэжэ нэрлэгдэһэн олоной хабаадалтагай эрид буруушаалгын үйлэ ябуулгануудай эхин боложо үгэһэн ушартай. Тэрэнэй хашалтаар Януковичай илаһан тухай Түбэй һунгуулиин комиссиин тогтоолые Украинын Дээдын Сүүд болюулаад, юрэнхылэгшын һунгалтын хоёрдохи шатые дахин үнгэргэжэ, хоёрдохиёо дуу үгэлгэ эмхидхэхэ тухай шиидхэбэри абаһан юм. Тэрэ дуу үгэлгын дүнгөөр Виктор Ющенко юрэнхылэгшөөр һунгагдаһан байна.

2006 ондо «Доройтолдо эсэргүүсэхэ эб нэгэдэлэй» үедэ юрэнхы сайдай тушаалда һуугаад, Януковичай засаг руу бусахада, хуули зохёон гаргадаг засагай зургаанай 2007 оной сентябрь һарада үнгэргэгдэһэн болзорһоо урид болоһон һунгалтын шалтаг ушарһан юм. 2010 ондо Янукович юрэнхылэгшөөр һунгагдажа, Николай Азаров түрүүтэй засагай газар бүридхэбэ. Оросой Холбоото Уласай Хара далайн флот Севастопольдо 2042 он болотор байлгаха тухай хэлсээ апрелиин 21-дэ Оросой юрэнхылэгшэ Дмитрий Медведевтэй Янукович баталһан. 2012 оной июлиин 30-да Украина Бэеэ дааһан Гүрэнүүдэй Нүхэсэлэй нэгэдэлэй (СНГ-гэй) Сүлөөтэ худалдаа наймаанай зонын гэшүүн болоһон байха юм.

Основные статьи: Евромайдан, Украинын зүүн-урда зүгтэ болоһон эрид буруушаалга(2014) и Крымые Оросой Холбоото Уласта ниилүүлгэ

Киевтэ болоһон тулалдаан 2014 оной февралиин 18

Евромайдан

Евросоюзтай эблэрхэ тухай хэлсээндэ гар табилгада бэлдэлгэ тогтоохо тухай Украинын Засагай газарай шиидхэбэриһээ боложо, гүрэн түрын бодолгын айхабтар хурса хёморолдооной эхин 2013 оной ноябрь һарада табигдаад, 2014 оной февраль һарада гүрэн түрын эрьелтэдэ хүрөө. Февралиин 22-то Янукович юрэнхылэгшые Дээдын рада «үндэһэн хууляар үгтэһэн бүрин эрхэнүүдээ дүүргэхэ уялгаһаа өөрынгөө мэдэлээр зайсаһан» гэжэ соносхобо. Хойто үдэрынь Украинын юрэнхылэгшын уялгануудые дүүргэлгэ парламентын түрүүлэгшэ А.Турчиновта даалгагдаба. Февралиин 24-дэ өрынгөө ами наһанай түлөө айжа, Янукович юрэнхылэгшэ Украинаһаа гаража, Орос руу ошоһон байна. Февралиин 27-до Дээдэ радада «Европын шэлэлгэ» гэһэн хамтарал байгуулагдаад, Арсений Яценюк түрүүтэй засагай газар бүридхэгдэһэн байха юм. Украинын шэнэ хүтэлбэри Европотой эблэрэлгын шугамай һэргээгдэһэн тухай соносхобо. Мартын 21-дэ Евросоюзай түлөөлэгшэд ба Яценюк эблэрэлгэ тухай Хэлсээнэй гүрэн түрын бодолгын хэсэг доро гараа табижа баталһан. Июниин 27-до Хэлсээнэй эдэй засагай хэсэгынь баталагдаа һэн.

2014 оной март һарада Евромайданда эсэргүүсэлгын Донецкдэ болоһон митинг

Февралиин хуушаар — мартын эхеэр Украинын Зүүн-Урда зүгэй хотонуудта олон зоной хабаадалгатай ниитын-гүрэн түрын бодолгын эрид буруушаалга эхилжэ, украин шэнэ засагта эсэргүү, ород хэлэнэй зиндаа хамгаалгын ябуулганууд үнгэрхэдөө, холбоото уласай удха тайлбарилһан болон Орос гүрэниие һайшааһан уряанууд зэдэлбэ.

2014 оной апрель һарада Донецкын Арадай Уласай, ба Луганскын Арадай Уласай байгуулагдаһан тухай соносхогдобо. Майн 11-дэ энэ хоёор уласай засаг баригшад һанал хуряалга үнгэргөөд, бэеэ дааһан бүрин эрхэ соносхоһон түүхэтэй. Иимэ үйлэ хэрэгүүдтэ харюу болгон, Украинын түбэй засаг Донбассай дай эхилһэн.

2014 оной майн 25-да Украинада юрэнхылэгшын ээлжээтэ бэшэ һунгалта үнгэргэдэһэн юм. Абаһаар нэгэдэхи шатада «Нэгэдэн дэмжэлгэ» намай дэбжүүлһэн Пётр Порошенко һунгагдаһан байха юм.

2014 оной сентябриин 16-да Дээдын рада ба Европын парламент нэгэ зэргэ, видеохолбоо хэрэглэжэ, Украин Улас ба Еврохолбоон хоёрой эблэрхэ тухай хэлсээ баталһан.

2019 оной январиин 6-да, юрэнхылэгшэ Порошенкын өөрынь хабаадалгатайгаар, Украинада үнэн алдартын шажанай амяарлаһан тухай томос барюулагдаһан байна. Үнэн алдартын Украинын шажанай байгуулга бии болгогдоһон юм. Шажан мүргэлэй олониитэдэ шажанай шэнэ байгуулга тухай хатуу хөөрэлдөөнүүд, шэрүүн зүбшэн хэлсэлгэ болобо. Украинын Үнэн алдартын шажанай байгуулга (Москвагай Патриархадай) Үнэн алдартын Украинын шажанай байгуулгын бии бололгые дэмжэбэгүй, «хахарал үүдхэгшэдэй бүлэг» гэжэ соносхоо.

2019 оной мартын 31-дэ Украинын юрэнхылэгшын һунгалтын нэгэдэхи шата үнгэргэгдэжэ, тэрээндэ шоумен ба «Квартал-95» гэһэн шог ёгто студиин захирал Владимир Зеленский, дуу үгэгшэдэй 30,24 % дуу абаһан байна. Тэрэнэй гол тэмсэгшэнь — һунгагшадай 15,95 % дуунда хүртэһэн ажаллажа байгаа юрэнхылэгшэ Порошенко болоһон байна. Апрелиин 21-дэ һунгалтын хоёрдохи шата энгэргэгдэбэ. Бюллетеньнүүдэй 100 хуби тоолоһоной удаа гараһан дүнгүүдынь һунгагшадй диилэнхи олон дуу (73,23 %) Зеленский абаһан байна. Тушаал эзэлжэ байһан юрэнхылэгшэ Пётр Порошенко шүүгдэһэнээ мэдэрээ һэн. Майн 20-до Зеленскиин тушаалда ороһоной баяр ёһолол эмхидхэгдээ бэлэй.

2019 оной июлиин 21-дэ парламентын ээлжээтэ бэшэ һунгалта үнгэргэгдэжэ, юрэнхылэгшые дэмжэдэг «Арадай зараса» нам һунгалтада хабаадаһан 43,16 % һунгагшадай дуунда хүртэжэ, Украинын шэнын түүхэдэ түрүүшынхиеэ һанал нэгэтэнэй диилэнхи олониие суглуулһан байна.

2022 онһоо эхилһэн сэрэгэй үйлэнүүд

2022 оной февраль һарада Украинын дэбисхэр дээрэ сэрэгэй тусхай ябуулга эхилээд, мүнөө болотор үргэлжэлһөөр.

Үндэһэн хуулиин элирхэйлһэн болзороор 2023 оной намар Украинада хуули зохёон гаргадаг засагай зургаанай һунгалта үнгэргэгдэбэгүй. 2024 оной хабар Украин Уласай Юрэнхылэгшын һунгалташье болоогүй.

Украинын дэбисхэр дээрэ сэрэгэй үйлэнүүдэй боложо байгаа сагта юрэнхылэгшын ба парламентын һунгалтанууд үнгэргэгдэхэгүй гэһэн хэлсээн доро Зеленский юрэнхылэгшын үүсхэлээр 2023 оной ноябрь һарада Дээдэ радын бүхы фракцинууд гараа табиба..

2022 оной февральһаа 2024 оной февраль болотор, сэрэгэй үйлэнүүдэй боложо байгаа хоёр жэлэй туршада, Украинаһаа 10 гаран сая ажаһуугшад гаража ошоо, зуунай 20 % газар дэбисхэрээ, эдэй засагайнгаа гурбанай нэгэ хубиие ба 3,5 сая ажалай һууринуудые гүрэн алдаһан байна..

Евросоюз руу орохо тухай мэдүүлгэ

Основная статья: Вступление Украины в Европейский союз

2022 оной февралиин 28-да Европын Холбоон (Евросоюз) руу гэшүүниинь боложо орохо тухай албан ёһоной мэдүүлгэ Украина баряа. Тиимэ данса доро Украинын юрэнхылэгшэ Владимир Зеленский гараа табиһан байна. Мартын 7-до тэрэнииень Еврокомисси хаража эхилээ. Евросоюз руу орохоёо байгаа кандидат гэһэн зиндаа 2022 оной июниин 23-да Европын зүблэл Украин Уласта олгоһон юм.