Франци

Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ
Бүгэдэ Найрамдаха Франци Улас
République française
Түрын туг Түрын һүлдэ
Уряа: фр. "Liberté, Égalité, Fraternité"
«Эрхэ сүлөө, эрхэ тэгшэ байдал, аха дүүгэй холбоо»
Түрын дуулалай нэрэ:
фр. "La Marseillaise"
«Марселийн дуулал»
Ниислэл Grandes Armes de Paris.svg Парис
Албан хэлэн Франци
Түрэ засаг Арадшалһан гурим, хахад юрэнхылэгшын
бүгэдэ найрамдаха засагтай
 -  Юрэнхылэгшэ Эмманюэль Макрон
 -  Юрэнхы сайд Эдуар Филипп
Уласай хурал франци Parlement français
→ «Франци уласай хурал»
 -  Дээдэ танхим франци Sénat
→ «Сенат»
 -  Доодо танхим франци Assemblée nationale
→ «Үндэһэнэй хурал»
Байгуулха
 -  Вердунай хэрээ 843 он 
 -  Одоогын үндэһэн хуули 1958 оной октябриин 5 
Дэбиcхэр газар
 -  Бүхэлидөө 674,843 км2 
Хүн зон
 -  Тоосоо (2017) Increase 66.991.00020)
ХАШТ) 2016 оной тоосоо
 -  Бүгэдэ $2 733 ехэ наяд10)
 -  Нэгэ хүндэ $38 128 (24)
ДНБ (Нэрлэһэн) 2016 оной тоосоо
 -  Бүгэдэ $2 463 ехэ наяд[2] 
 -  Нэгэ хүндэ $42 314 (28)
ОТББЭ (2008) 32.7 
ХХИ (2016) Increase 0,89721)
Мүнгэн тэмдэгтэ Евро (EUR)
Сагай бүһэ +1 (Түб Европын саг)
Интернет домэйн .fr
Телефоной код +33

Франци (далайн санаахи газар нютагтай. Францын үндэһэн орон урда зүгэй Ла-Маншын хоолой, Франциин Гвианани Синт-Мартен Нидерландын Антилын аралнуудтай тус тус хилэ залгана. Ла-Маншын хоолойгоор Украина хоёрой һүүлдэ) Европын гурбадахи томо улас орон мүн. Лион, Марсель, Тулузэ ба Лилль урда оронойнгоо эгээн томо хото.

Франци XVII болон XVIII зуун жэлдэ Европодохи ударидалгын үүрэгтэй ба хэтэ хүсэрхэг томо гүрэн байгаа. Илангаяа Францин улас түрын бодолгын ба соёлой талаархи харизма удхатай байна: Эрхэтэн хүнэй эрхын тухай тунхаглал олон улас оронуудта колониальна эзэнтэ гүрэниие байгуулба. Түрүүшын эзэнтэ гүрэниинь Долоон жэлэй дайнай үрэ дүндэ үгы болоһон байгаа; Африкада түблэрһэн хоёрдохи эзэнтэ гүрэн XIX зуун жэлһээ XX зуун жэлэй хүрэтэр дэлхэйн хоёрдохи томо эзэнтэ гүрэн байгаа. XXI зуун жэлдэ Франци Германитай зэргэлэн евроинтеграцилгын жолоогшо гүрэн гэгдэнхэй.

Франци үндэһэн хуулиин ёһоор хубаагдашагүй, шажанһаа амяарлаһан, арадшалһан ба худалдан абаха шадабари 19 254 евро байгаа (харисуулбал, Германи 21 879 евро, Ехэ Британи 21 141 евро).[6] Амидаралай түбшэн, болбосоролой түбшэн ба дундажа наһалалта үндэр байна[7]. Дэлхэйн эгээн аялан ябадаг улас гүрэн болоод жэл бүри 83 шахуу сая хари уласай туристнуудые угтана.[8][9]

Франци НҮБ-ын Аюулгүй байдалай зүблэлэй табан байнга гэшүүдэй нэгэн болоод, 2010 байдалаар дэлхэйдэ гурбадахи олон Нэгэдэһэн Үндэһэтэнэй Байгуулгын үндэһэлэгшэ гэшүүн, Франкофониин, Ехэ Долооной, Эдэй засагай хамтын ажаллалгын ба хүгжэлтын байгуулгын (OECD), Дэлхэйн худалдаанай байгуулга (WTO) ба Латын холбооной гэшүүн мүн.

Парисай 2015 оной ноябриин 13-ай терактын һүүлдэ эхэ газарай Францида онсогой байдал үнгэрнэ.

Газар зүй

Юрэнхы мэдээсэл

Франциин топографи

Европодохи «Франциин эхэ газар» (France métropolitaine) 543 965 дүрбэлжэн километрын талмайтай. Европын эгээн томо улас оронуудай нэгэн боложо, элдэб янзын ландшафтын түрэлтэй байна. Эхэ газарай Франциин газарай гадаргын гурбанай хоёрые тэгшэ тала эзэлнэ. Үлэхэ хэһэгтэнь Пиренейн уула, Юра, Түб үндэрлиг, Восжын гүбээ зэргэ уула нюрууд байна. Ла-Манш, Хойто тэнгис, Атлантын далай, Газарай дундада тэнгис. Франци уласай эрьеын бүһэ нютагынь 5 500 км.

Уларил

Уларилай гурбан түлэбтэй:

  • баруун хэһэгтэ далайн шииглиг уларилтай
  • урда зүгтэ Газарай дундада тэнгисэй уларилтай
  • түб ба зүүн хэһэгээрээ эхэ газарай уларилай шэнжэ булюу байна.

Можо нютагууд

Франци хадаа 18 можо нютагта хубаагданаФранциин Гвиана, Гваделупа, Мартиникэ, Майотта ба Реюньон. Можо нютагууд дотороо 101 «департаменттай» (аймаг). Аймагууд сааша 342 «аррондисман» (тойрог), 4058 «кантон» (сомон), 36766 «коммун» (һуурин газар) боложо задардаг.

Түүхэ

Файл:French borders from 985 to 1947.gif
985 онһоо 1947 оной болотор Франциин газар нютагай хубилалта

Эртэ балар үе

Франци орондо хуушан шулуун зэбсэгэй үедэ хамаардаг хадын сүг зураг олон байна.Ласко агынхи гэхэдэ 19 600 жэлэй тэрэдээ зурагдаба.Мүльһэн галабай түгэсхэлдэ (МЭҮ 10 000) дулааржа, МЭҮ 7 000 оной үеһээ шэнэ шулуун зэбсэгэй үедэ дэбжэжэ, газар таряалан бии болоһон.хүрэл түмэрэй ээрэдэ дэвжээ. Энэ үеэ түлөөлһэн Карнак шулууд гэжэ газар байдаг.

МЭҮ 600 оной шахуу Массили гэжэ һуурижаһан Франциин эгээн эртын хото юм.кельт угсаанай отог аймаг Францида нэбтэрэн байгаа. Римэй түүхэ бэшэгтэ бэшэһэнээр энэ үе, тэрэнһээ хойшо Франциие «Галли» (галл Бренн гэһэн толгойлогшо Прованс» нютагай нэрэ болобо. МЭҮ 52 ондо кельтын аверн аймагай Верцингеториг галлай сэрэгые хураан засажа Лион (Галлиин түб байһан) мэтын олон хото Римэй хэсээр дэлгүүр, театр, амфитеатр, халуун уһанай онгосотой байдалаар баригдажа байгаа.[17] V зуун жэлдэ герман угсаанай аймагай добтолгоо шэрүүдэжэ[18] Римэй үеэ түгэсхэһэн байна.[19]

Дунда зуун жэлэй үе

Хойто хизгаарта байһан франкууд дабшажа түб Галлиие эзэлжэ абаба. 498 ондо I Хлодвиг хаан католик шажанда ороһон түрүүшын герман байлдан дахуулагша болобо. Франкууд герман буса роман түрэлэй хэлэтэн боложо галлшуудһаа илгарһангүй тула Галлиие хойшодо Франк улас гэдэг болобо. I Хлодвиг наһа бараһанай һүүлдэ дүрбэн хүбүүниинь уласые хубаан захиржа, һүүлдэнь гурбан, хоёр болоод 679 ондо III Теодорих дахин нэгэдхэжэ абаба. Хаанай обогой шадал доройтохо үедэ ордоной даамал Пипин түрэ эрюулжэ уласай хаан (752–768) һуугаад тэрэнэй орон залгаһан Верденэй хэрээгээр Карлын гурбан аша эзэнтэ гүрэниие хубаахада баруун хэһэгынь Халзан II Карлда ерэһэниинь томорһоор XIII зуунһаа хойшо түүхэдэ «Франци» гэгдэһэн юм.[20]

IX зуунда Норманди гүнлигые (911–1204) байгуулжа, харин Франциин хаанай хүсэн доройтожо ниислэл захиржа байгаа. Иимэһээ 987 ондо Каролингүүдэй удам түлхигдэжэ, капеттан (987–1328) хаан шэрээнээ гаража ерэһэн. Тигээд вальденсүүдэй хүдэлөөн, 1209–1229 оной альбигойн дайн) тэмсэжэ байгаа. Хаанай титим 1328 ондо валуа, хоёр зуунай һүүлдэ бурбон (1589–1792) обогтондо шэлжэбэ. Зуун жэлэй дайнда (1337–1453) эхилээд Англи эзэрхэн дабшаһаншье, Франци илажа газар нютагаа хадагалжа түгэһэн энэ үедэ зоригто Жанна д’Арк тодорһон бэлэй.

Шэнэ түүхэ

Кардинал Ришельё. Анри Мотте, «Ла-Рошелиие бүһэлэлгэ»

XI Людовик хаанай (1461–1483) үеһээ хаанай эрхэ хизгааргүй боложо, Францишье һүүлшын зуун жэлдэ Европын улас түрын гол тоглогшо, Италиин дайнда оролсобо. Улас дотор шэнэ протестант, хуушан католик номоор талаһан дайтажа 1572 оной Варфоломейн һүни 30 000 хүн алагдажа байһан. 1635–1659 ондо Һолландтай байлдажа, 1688–1697 ондо Пфальцын, 1701–1713 ондо Испаниие залгамжахын түлөө дайнда хушуун дүрэжэ үнгэрөө.

Энэнэй хажуугаар Ньюфаундлендта газардаһанһаа эхилэн, Франци колонизировалха аянда мордоһон. Эхинэй ээлжээндэ Шэнэ Франци гэһэниие 1763 ондо Долоон жэлэй дайнда алдажа, Франциин Вест-Инди колониһоо ехэнхинь Франциин мэдэлдэ үлэжэ, Сен-Луи зэргэ зарим амяарлан тусгаар тогтонобо. 1624 ондо Баруун-хойто Африкын Гвианые колонизировалан абаба. булаацалдаад онд Шинэ Францыг алдан ялагдав. Һэргэн мандалтын энэ үедэ Антуан Лавуазье мэтэ олон эрдэмтэн түрэжэ гараба.

1789 ондо Бастилиин гиндангые эзэлжэ абаһанаар эхилһэн эрхэтэнэй эрхые тунхаглажа, 1792 ондо Бүгэдэ Найрамдаха Франци Уласые байгуулба.Франциин хаан болобо. Франциие эсэргүүсэһэн Ватерлоодо илагдаһанаар уг нютагтаа эрьен буужа, бурбон обогтон хаанай һууринда дахин (1815–1830) гараба.хубисхал гаража богоолшолгоһоо татагалзажа, һунгуулида бүхы ангиин эрэшүүд һанал үгэдэг болоһон юм. 1870 ондо Эльзас-Лотарингиие алдаба.

XX зуун жэл 

Виши Франциин тэригүүн Петен маршал Һитлертэй гараа барилсана

Энэдхэг-Хитадай хахад аралдахи колониёо һэргээхые хүсэһэншье һаа, вьетнамшүуд буужа үгэһэнгүй 1954 оной Женевын бага хуралаар коммунис, коммунис буса хоёр улас болоод Францида олдохо хүг үнгэрбэ. Тэрэ жэл эгээн шухала колони Алжир Францида эсэргүүсэн бодожо, 1962 ондо һанаһандаа хүрэхэтэй зэргэсэн 1956 ондо Тунис, Марокко, 1960 ондо бусад олон орон Франциһаа тусгаар тогтониһон. Франциин харьяанда үлдэһэниинь баһа үсөөнгүй болоод мүнөөгэй Франциин далайн саада аймаг ба нютаг дэбисхэр гэдэг.

1958 оной октябриин 14-дэ Францида шэнэ үндэһэн хуули мүрдэжэ эхилһэнээр мүнөөдэр үргэлжэлдэг «Табадугаар парламентын эрхэ мэдэл дабамгайлжа байһаниие халажа юрэнхылэгшын эрхэ мэдэл дабамгай болоһон хэрэг юм. Тэрэ үедэ Шарль де Голль (1959–1969) юрэнхылэгшэ байгаа. Дайнай һүүлдэ хурдасатай ажүйлдбэржэжэ, ниигэмэй бүхы һалбар дэбжэбэ. 1960 ондо сүмын зэбсэгтэй болоһон. Мүн НАТО, Европын холбоониие байгуулаа һэн.

Эдэй засаг

Эдэй засагай үзүүлэлтэнүүд
Ажалгүйдэл 9,5%2017 оной 2 квартал<[26]
ДНБ нэмэгдүүлгэ 0,5%2017 оной 2 квартал[27]
Инфляци 1%2017 оной 9 һара[28]
Уласай үри $5,250 тэрбум2017 оной мартын 31[29]
Ядуурал 5,7%2017 он[30]

Франци хадаа франкын орондо евро орлуулһан байна. Францида 28,1 сая хүн эдэй засагай хубида эдэбхитэй байна. Ажалгүйдэл 2009 ондо 9,1%, 2008 ондо 7,4% байгаа.

Экспорт

Франциин эгээн томо экспортын бүтээгдэхүүн хадаа [31]

  • машина ба машинын сэлбэг хэрэгсэл
  • ниидэхэ онгосо
  • пластик бүтээгдэхүүн
  • химиин бодос
  • эм
  • түмэр ба ган
  • ундаан

Франциин экспортын гол клиентууд Германи 16,7%, Бельги 7,5%, Итали 7,5%, Испани 6,9%, Ехэ Британи 6,9%, АНУ 5.6%, Нидерланд 4,3% (2012 он).[31]

Импорт

Франциин импортын эгээн томо үгүүлэл хадаа [31]

  • машинын сэлбэг хэрэгсэл
  • машина
  • газарай тоһон
  • ниидэхэ онгосо
  • пластик бүтээгдэхүүн
  • химиин бодос

Франциин импортын гол клиентүүд Германи 19,5%, Бельги 11,3%, Итали 7,6%, Нидерланд 7,4%, Испани 6,6%, Ехэ Британи 5,1%, Хитад 4,9% (2012 он).[31]

Энергетикэ

Улас гүрэн соо хэрэглэдэг атомой сахилгаан станци үйлэдбэрилнэ.

2007 ондо 535,7 тэрбум кВт/саг сахилгаан эршэм хүсэн гаргажа, 447,2 тэрбум кВт/саг сахилгааниие ашаглаһан байна. 2008 ондо 58,69 тэрбум кВт/саг экспортировалагдажа, 10,68 тэрбум кВт/саг импортировалагдаһан байна.[31]

Хүн зон

2017 оной январиин 1-нэй байдалаар, Франци эхэ орондо 64 859 773 хүн, далайн саадахи нютаг дэбисхэртэ 2 131 227, ниилбэри Франц уласта 66 991 000 хүн амидаржа байна.[32] Хүн зоной нягта һиирэгынь — 103 хүн/км²[33]. Энэ үзүүлэлтээр Европын холбооной уласуудай дунда 14-дэхи һуури эзэлнэ. 2006 оной байдалаар хүн зонойнгоо 10,1 % хари гүрэнэй гарбалтай (түрэхэдээ Франциин эрхэтэн байгаагүй), тэрэнэй дунда 4,3 % Франциин эрхэтэнэй иргэншэлые абаба[34].

Шажан мүргэл

Шартрын собор сүмэ

2008 оной Франциин тоо бүридхэлэй хүреэлэнэй (INSEE) мэдээсээр, (Le Monde һонин, 2015 он[35]):

Хотонууд

Марсель
Лион
Тулуза

Дугаар Хото Нютаг можо Хүн зон

Ницца
Нант
Страсбург
Монпелье

1 Парис Иль-де-Франс 2 206 488
2 Марсель Прованс — Альпа — Кот Д'Азур 861 635
3 Лион Овернь — Роно — Альпа 513 275
4 Тулуза Окситани 471 941
5 Ницца Прованс — Альпа — Кот Д'Азур 342 522
6 Нант Пеи-де-ла-Луар 303 382
7 Монпелье Окситани 277 639
8 Страсбург Гранд-Эст 277 270
9 Бордо Шэнэ Аквитани 249 712
10 Лилль О-де-Франс 232 741
11 Ренн Бретань 215 366
12 Реймс Гранд-Эст 184 076
13 Һавр Норманди 172 366
14 Сен-Этьен Овернь — Роно — Альпа 171 057
15 Тулон Прованс — Альпа — Кот Д'Азур 167 479
16 Гренобль Овернь — Роно — Альпа 160 649
17 Дижон Бургунди — Франш-Конте 155 114
18 Анжер Пеи-де-ла-Луар 151 520
19 Ним Окситани 150 672
20 Вилербан Овернь — Роно — Альпа 148 665
[36]

Туризм

Эйфелиин самхаг хадаа Парисай ба Франциин иконо.