Римэй эзэнтэ гүрэн
| Римэй эзэнтэ гүрэн латаар Imperium Romanum | |||||||
| Эзэнтэ гүрэн | |||||||
| |||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||
| Уряа латаар Senatus Populusque Romanum | |||||||
 Траян эзэн хаанай үеын газарай зураг | |||||||
| Ниислэл | Рома, 330 он хойшо — Константинополь | ||||||
| Хэлэн(үүд) | латин хэлэн, грек хэлэн | ||||||
| Газар нютаг | 4 790 000 км² (117 он); | ||||||
| Засаглалай хэлбэри | Эзэнтэ Хаанта улас | ||||||
| Эзэнтэ хаан | |||||||
| - МЭҮ 31 — 14 | Октавиан Август (түрүүшын хаан) | ||||||
Римэй эзэнтэ гүрэн (эртын Римэй Республикын даарахи үе шата болоод засаглалай автократи хэлбэриие абажа, Европо, Газарай дундада тэнгисэй эргэн тойрондо асар томо нютаг дэбисхэр эзэлжэ байһанаараа онсолиг юм.[1] Энэ нэрэ томьёогоор анханай эзэн хаан Октавиан Августай үе болон тэрэнэй дараахи хугасааные элирхылдэг.
Энэ үмэнэ байһан Римэй Республика хэд хэдэн удаагай эргэнэй дайнаар һуларжа, доройтобо. Республикын хожуу үеын тэмсэлэй үеээр олон зуун сенаторнууд алуулһан гү, али үхэхэд Римэй сенат эхинэй үедэ Анхадугаар триумвиратай дэмжэгшэдээр нүхэгдэжэ байһан бол хожом Хоёрдугаар триумвиратай дэмжэгшэдээр нүхэгдэжэ байба. Республикаһаа эзэнтэ гүрэн рүү шэлжэһэн шэлжэлтые хэд хэдэн үйлэ ябадалаар тэмдэглэхэ һанал байдаг. Энэниин дотор Римэй диктатороор наһан туршадаа томилогдоһон ябадал, Актиумын тулалдаан (МЭҮ 31 оной 9 дүгээр һарын 2), Римэй сенат Октавианда хүндэтэ Август (МЭҮ 27 оной 1 дүгээр һарын 4) сула үгэһэн ябадалаар тэмдэглэхэ һанал гаража байба. Октавиан/Август Римэй Республикые абарһанаа албан ёһоор тунхаглажа, эрхэ мэдэлээ Республикын хэлбэриин доро болгоомжотой нуун далдалжа байба. Тухайлбал консулнууд һунгагдаһан байһан, плебейшүүдэй трибунанууд хуули тогтоомжо һанал болгожо байһан, сенаторнууд Римэй курияда мэтгэлсэсээр байба. Гэбэш бүхы зүйлэдэ нүлөөлжэ, эсэсэй шиидбэриие хинадаг байһан хүниинь Октавиан болон тэрэнэй дараа гаража ерэһэн бүхы эзэн хаан байгаа. Тэрэ шаардалга гарабал Римэй легионууд тэрэниие дэмжэжэ байба.
Траянай үедэ оргилдоо хүрэбэ. Нютаг дэбисхэрэй тэлэлтын энэ оргил үедэ Римэй эзэнтэ гүрэн 6,5 сая оршом км²[2] хуурай газарые хамаржа байлаа. Эзэнтэ гүрэн үргэн уудам нютаг дэбисхэрые удаан хугасаанда харьяалжа байһан ушарһаа дэлхэйн улас оронуудай хэлэн, шажан, уран барилга, гүн ухаан, хуули, засаглалда нүлөөлһэн нүлөөлэл мүнөөе хүрэтэр хадгалагдаһанаар ерэһэн.
МЭ III зуунай һүүлээр Диоклетиан үргэн уудам нютаг дэбисхэрые ударидалга доороо нэгэдхэн барижа байхын тулада эрхэ мэдэлые хамтаран түрэ баригша эзэн хаадай дунда хубааха практика тогтообо. Дараашын хэдэн арбан жэлэй турша эзэнтэ гүрэн гол түлэб зүүн/баруун тэнхэлгын дагуу хубаагдаха болоһон. 395 ондо I Феодосий наһа бараһанай дараа эзэнтэ гүрэн һүүлын удаа хубаагдаба.[3]
476 ондо Ромул Август Одоакриин шахалтаар хаан шэрээнһээ бууһанаар Баруун Римэй эзэнтэ гүрэн задаран унаба.XI Константин Палеолог наһа баража, II Мехмедэй ударидаһан Османай туркууд эзэлхэ хүрэтэр оршон тогтонобо.[5]
Зүүлтэ
- ↑ "Roman Empire, " Microsoft Encarta Online Encyclopedia 2008
- ↑ Parker, Philip, «The Empire Stops Here». p.2.
- ↑ Chester G. Starr, A History of the Ancient World, Second Edition. Oxford University Press, 1974. pp. 670—678.
- ↑ Isaac Asimov. Asimov’s Chronology of the World. Harper Collins, 1989. p. 110.
- ↑ Asimov, p. 198.
Холбооһон
- Adena, L. The 'Jesus Cult' and the Roman State in the Third Century, Clio History Journal, 2008.
- Roman battlefield unearthed deep inside Germany
- BBC Romans for Children
- Classics Unveiled
- Complete map of the Roman Empire in year 100
- Detailed history of the Roman Empire
- Historical Atlas (Swedish)
- Roman Numismatic Gallery
- The Celts and Romans
- The Roman Empire
- The Roman Empire in the First Century from PBS
- The Roman Empire System
- Timeline of the Roman Empire and its split on WikiTimeScale.
- UNRV Roman History
- Worlds of Late Antiquity website: links, bibliographies: Augustine, Boethius, Cassiodorus etc.
