Балдынов Илья Васильевич

Балдынов Илья Васильевич
Түрэһэн һара/үдэр	21 июлиин (3 августын) 1903 оной
Түрэһэн газар	Эрхүү можодохи Молоевскэ тосхон.
Наһа бараһан һара/үдэр	1980 оной сентябриин 22(1980-09-22) (77 наһатай)
Наһа бараһан газар	Москва, Зүблэлтэ холбоото улас
Хамаадал	СССР
Сэрэгэй түрэл янзань	морин сэрэг, ябаган сэрэг
Алба хэһэн жэлнүүд	1925 он—1955 он
Нэрэ зэргэ
Захираа	Буркавбригадын штабай дарга, морин сэрэгэй Кубаниин 72-дохи дивизиин полк, мотобуудалгын 40-дэхи бригадын штабай дарга, торгон сэрэгэй буудалгын Эрхүүгэй 55-дахи дивизиин захирагшын орлогшо, торгон сэрэгэй 109-дэхи дивизиин захирагша
Дайн/байлдаан	Конфликт на Китайско-Восточной железной дороге[d] Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн[d]
Шангууд ба шагналнууд

Балдынов Илья Васильевич (1903 оной июлиин 21 — августын 3-да түрэһэн, Молоевскэ тосхон, Эрхүү можо, Оросой эзэн хаанта гүрэн — 1980 оной сентябриин 22-то наһа бараһан, СССР, Москва) — зүблэлтэ гүрэнэй сэрэгэй захирагша, Зүблэлтэ Холбооной Баатар (1945 оной майн 8). Генерал-майор (1945).

Залуу наһан

Эртэ үншэрөөд, түрэлхидтөө байжа үндыһэн, хүмүүжүүлэгдэһэн. 1920 онһоо Эрхүүгэй хушуунай Матвеевэй сомоной нарин бэшэгэй даргаар ажаллаа. 1921 онһоо Эрхүү хотодо тусхай үүргэтэй хэсэгүүдтэ алба хэжэ, тэрэ үедэ үргэнөөр дэлгэрһэн тонуул дээрмэ эмхидхэлгэтэй тэмсэхэ талаар олон тоото ябуулгануудта хабаадһан байха юм.

1922 оной октябрь һараһаа — Эрхүүгэй хушуунай Бардын волостиин гүйсэдхэхы хорооной түрүүлэгшын орлогшо. Балдынов 1920-ёод онуудаар Эрхүү хотодо томошуулай һургуули дүүргээд, комсомолдо ороһон байна. 1923 оной октябрь һараһаа ОГПУ-гай Эхирэд-Балагадай аймагай таһагта хүдэлмэрилөө, 1924 оной декабрь һараһаа Ользонууд тосхондо ахалагша сагдаагаар ажаллаа, тэрэл үедөө бэшэг номдо һургалгын гэрые даагша байһан; эгээл энэ жэлнүүдтэ тэрэ мүн лэ олон тоото гэмтэ хэрэг үйлэдэдэг бүлэгүүдые усадхалгын ажалда хабаадаһан байна. 1925 оной апрель һараһаа — Буряад-Монголой АССР-эй Дээдэ Үдэ хотын комсомолой хорооной инструктор. 1925 ондо Бүхэсоюзна коммунис намай (б) бүридэлдэ оробо.

Сэрэгэй албанай эхин

Ажалшад-Таряашадай Улаан Сэрэгтэ — 1925 оной август һараһаа. Намай Буряад-Монголой обкомой эльгээлгээр Борисоглебско-Ленинградай морин сэрэгэй һургуулида һурахаяа ошожо, тэндэһээ 1927 оной сентябрь һарада Хойто Кавказай хадын үндэһэтэнэй дайшалхы морин сэрэгэй училищида (Краснодар) руу шэлжүүлэгдээ. Тэрэнээ дүүргээд, Үбэр Байгалай сэрэгэй тойрогой 5-дахи тусгаар Кубаниин морин сэрэгэй бригадын морин сэрэгэй 74-дэхи полкын взводой захирагшаар алба хаагаа. 1929 оной май һараһаа хойшо Дээдэ Үдэ хотодо байрладаг СССР-эй түрүүшын үндэһэн сэрэгэй хубинуудай нэгэн (1932 онһоо — Буряад-Монголой тусгаар морин сэрэгэй полк, 1936 онһоо — Буряад-Монголой тусгаар морин сэрэгэй бригада) руу ябуулагдаа. Тэндэ пулемёдой хэсэгэй захирагшаар томилогдоо.

Балдынов 1929 оной октябрь-декабрь һарануудта Хитадай-Зүүн зүгэй түмэр зам дээрэ болоһон байлдаануудта хабаадаа. Манжа-Чжалайнорой шэглэлэй тулалдаануудта шалгаржа, Улаан Тугай орденоор шагнагдаһан байха юм.

1930 оной декабрь һараһаа 1931 оной июль болотор С. С. Каменевэй нэрэмжэтэ Киевэй нэгэдэһэн сэрэгэй һургуулиин сэрэгэй-бодолгын түр һургуулида һуража, удаань Буркавдивизиин эскадроной бодолгын талаар хүтэлэгшөөр томилогдоо, 1931 оной декабрь һараһаа дивизиин адъютантаар, 1932 оной сентябрь һараһаа — Буряад-Монголой морин сэрэгэй тусгаар полкын штабай даргын туһалагшаар алба хаагаа (хэдыхэн саг соо полкын штабай даргын үүргэ дүүргэһэн). 1932 оной хоёрдохи хахадта Кавбурдивизион Монгол руу оруулагдажа, Хүбсэгэлэй буһалгаанай үедэ Улаан-Баатарай эгээл шухала объектнүүдые хамгаалалгадаа абаһаншье һаа, дайшалхы үйлэ ябадалнуудта сэхэ хабаадаагүй. И. В. Балдынов 1933 оной март һараһаа июль болотор Новочеркасск хотодо Ажалшад-Таряашадай Улаан Сэрэгэй захирхы бүридэлэй мэргэжэл дээшэлүүлгын морин сэрэгэй түр һургуулида һуража гараа.

1934 оной сентябрь һарада Фрунзиин нэрэмжэтэ Сэрэгэй академидэ һуралсал гарахаяа эльгээгдээ. Ажалшад-Таряашадай Улаан Сэрэгэй үндэһэн хубинуудта жэшээтэ удаан алба хааһанайнгаа түлөө СССР-эй Гүйсэдхэхы Түб Хорооной 1936 оной январиин 31-нэй тогтоолоор Улаан Одоной орденоор шагнагдаа. 1936 оной декабрь һарада һуралсалаа амжалтатайгаар дүүргээд, Улаан-Үдэеэ бусахадаа, Буряад-Монголой морин сэрэгэй тусгаар бригадын морин сэрэгэй 11-дэхи полкын штабай даргаар томилогдоо, 1937 оной сентябрь һараһаа энэ полкын захирагшын тушаалда саг зуура алба хааһан байна.

Хамалган хашалган

Капитан И. В. Балдынов 1938 оной июль һарада хаагдаад, Шэтэ хотын түрмэдэ мүрдэлгэ доро байгаа. Тэрээндэ нэгэ дороо гурбан гэмнэлгээр зэмэ тохоо: хубисхалда эсэргүү панмонголой түбэй гэшүүн, Японой тагнуулшан, үшөө тиихэдэ Германиин тагнуулай агент.

1940 оной июль hарада гэмнэлгэ болюулагдажа, Ажалшад-Таряашадай Улаан Сэрэгтэ hөөргөө бусаагдаа, Новочеркасск хотодо Ажалшад-Таряашадай Улаан Сэрэгэй захирхы бүридэлэй мэргэжэл дээшэлүүлгын морин сэрэгэй түр һургуулиин тактикын багшаар томилогдоо.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхиниие Балдынов Новочеркасск хотодо угтаа, тэрэл багшынгаа ажал үргэлжэлүүлһээр байгаа бшуу. Хойто Кавказай сэрэгэй тойрогой байгуулагдажа байһан Кубаниин морин сэрэгэй 72-дохи дивизиин (сэрэгэй дарга генерал-майор В. И. Книга) 190-дэхи морин сэрэгэй славян полкын захирагшаар 1941 оной намар томилогдожо, дайнда мордоо. Сэрэгэй хубиин бүрилдүүлгэ дүүрээд, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай Кавказай фронтын 51-дэхи армиин бүридэлдэ 1942 оной январиин 4-дэ дивизи орожо, Анапада байрлаба. Январиин 30-да Крымэй фронтын 47-дохи армиин бүридэлдэ дамжуулагдажа, майн эхеэр Крымэй Керчиин хахад арал дээрэ дүүрэн суглараа һэн. Тэндэ ерэһэнэйнь удаа хэдэн үдэр болоод, Керчиин хахад арал дээрэ генерал Э. фон Манштейнын 11-дэхи немец армиин «Тоодог шубуунда агнуури» гэһэн добтолгын операци эхилһэн (Оросой түүхын эрдэм ухаанай ёһоор Керчиин хамгаалалгын операци гэжэ нэрэтэй). И. Балдыновай полк Керчь шадархи Марфовка тосхоной хажууда дайлалдахадаа, СССР-эй 44-дэхи армиин хубинуудай Керчиин нуур хоолойн гарасаануудаар уһа гол гаталжа, сухариха газарнуудыень халхалан хамгаалаа, тиихэдэ тэдэнэр ехэ хохидолдо орожо, олон сэрэгшэдээ алдаа. Харин морин сэрэгэй 72-дохи дивизиин хубинуудай хамгаалалга барижа байһан үдэрнүүдтэ хэдэн арбаад мянган совет сэрэгшэд нүүлгэгдэжэ абарагдаһан байна. Эгээ Һүүлшынхидэй тоодо хахадһаа дээшэ сэрэгшэдээ алдаһан морин сэрэгэй 190-дэхи полк нүүлгэгдэжэ абарагдаһан байгаа. Гараса гаталжа гарахынгаа урда тээ морин сэрэгшэд полкынгоо бүхы моридые усадхаха баатай болоо һэн.

1942 оной июль һарада морин сэрэгэй 72-дохи дивизиин үлэгдэлнүүд дээрэ үндэһэлжэ, мотобуудалгын 40-дэхи тусгаар бригада байгуулагдаад, Балдынов бригадын штабай даргаар томилогдоо һэн. Тэрэ үедэ немецүүдэй захиралга Кавказ руу шиидхэхы шанартай добтолго эхилһэн байгаа, 1942 оной августын 3-да Кавказай һуурин газар шадар Балдыновай бригада байлдаанда ороо һэн. Августын 10-һаа сентябриин 15 болотор бригада дайсанай дүүрэн хүреэлэлгэ соо байжа дайлалдаа, хэды тиигэбэшье, дайшалхы хаба шадабарияа тэдэ алдаагүй, хүреэлэлгэ таһалжа шадаа, Кавказай шэлэ гаталжа, хада уулын зүргэ замуудаар Ойн Улаан соорхой гэжэ газарта гаража ерээ. Тэндэ Балдыновай бригада 18-дахи армиин бүридэлдэ оруулагдажа, Туапсегэй сэрэгэй ябуулгада бата бэхеэр орон нютагаа хамгаалһан байна.

Подполковник И. В. Балдынов 1943 оной январиин эсэстэ Үбэр Кавказай фронтын 56-дахи армиин торгон сэрэгэй буудалгын Эрхүүгэй 55-дахи дивизиин захирагшын орлогшоор томилогдоо, тэрээнтэеэл хамта Хойто Кавказай болон Краснодарай добтолгын ябуулгануудта хабаадаһан байха юм. Апрель һарада дивизи Хойто Кавказай фронтын 37-дохи армида дамжуулагдажа, майн 27-до дайсанай эзэлһэн «Сэнхир зурууд» газар дээрэхи шанга хамгаалалга гаталжа ябатараа, нэгэмүһэн хүл, толгой, нюрга руугаа хүндөөр шархатаһан байна. Гурбан һарын туршада сэрэгэй эмнэлгын газарта аргалуулаа.

Балдынов 1943 оной июль һарада тэрэл армидаа торгон сэрэгэй буудалгын 10-дахи корпусой торгон сэрэгэй буудалгын 109-дэхи дивизиин захирагшаар томилогдоо. 1943 оной август һарада тус дивизи Краснодарай хизаарай Молдаванскын хасаг һууринай шадар өөһэдын добтололгын ябуулга хэһэн байна. Сентябрь һарада Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай Урда фронтын 44-дэхи армида (һүүлдэ 3-дахи Украин фронтын 28-дахи армиин бүридэлдэ ороһон) дамжуулагдаа. Подполковник И. В. Балдынов дайнай дүүрэтэр дивизиин захирагшаар амжалта ехэтэй ябажа, Мелитополиин, Никополиин-Криворогой, Березнеговато-Снигирёвой, Одессын, Белградай, Дебреценын, Будапештын, Венын, Прагын добтолгын ябуулгануудта дайлалдаа. Тэрэнэй ударидалга доро дивизи Берислав хото сүлөөлхэ үедөө шалгаржа, 1944 оной мартын 23-да «Бериславай» гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэдэ хүртөө һэн. Украинын можын түб болохо Николаев хото сүлөөлһэнэнгөө түлөө дивизи Улаан Тугай орденоор шагнагдаа (1944 оной апрель). 1944 оной хабар Одессые сүлөөлһэнэйнгөө түлөө Балдынов сүлөөлэгдэһэн хотын түрүүшын совет сэрэгэй комендантаар томилогдоо, тиихэдэ дивизи өөрөө сэрэгэй агууехэ хүтэлэгшэ Суворовай II шатын орденоор шагнагдаа һэн. Тэрэ 1944 оной ноябрь һарада дайсанай Будапештын бүлэгэй бүһэлэлгэ дүүргэхэдэ, Буда хотодо немец сэрэгүүдые бута сохижо? үгы хэхэ үедэ шалгарһан байха юм.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дүүрэһэнэй удаа торгон сэрэгэй буудалгын 109-дэхи дивизи захирагшатаяа Монгол эльгээгдэжэ, Үбэр Байгалай фронтын 53-дахи армиин бүридэлдэ ороһон байна. Совет-япон дайнай үедэ 1945 оной август һарада Манжуурай айхабтар ехэ удха шанартай сэрэгэй ябуулгын үедэ Хинган-Мукдын фронтын добтололгын операцида дивизи дахяад дайшалхы һайн шанараа харуулаа. Японой Квантун армиин сэрэгүүдые бута сохижо байхадаа, дивизи Чахар можын уһагүй тала дайдаар, Ехэ Хинганай үндэр хада уулануудаар урдань үзэгдөөгүй дайлалдан гаталалга хэжэ гарахадаа, хэдэн уһа голнуудые гаталаад, хэлсэгдэһэн саг соогоо, заагдаһан газартаа һайнууд хүрэжэ ерээ бэлэй. Тиигэжэ тэдэ өөһэдынгөө үйлэ хэрэгүүдээр бүхы сэрэгэй амжалтада хубитаяа оруулһан байна.

«Байлдаанай үйлэ хэрэгүүдые шадамар бэрхээр ударидажа захирһанайнь түлөө, япон милитаристнуудтай тэмсэлгын фронтдо захирагша зургаанай дайшалхы даабаринуудые жэшээтэ бэрхээр дүүргэһэнэйнь түлөө» СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй 1945 оной сентябриин 8-най Зарлигаар полковник Илья Васильевич Балдыновта Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ олгогдожо, Ленинэй орден ба «Алтан Одон» медаль барюулагдаа.

1943 оной зунһаа ударидажа ябаһан торгон сэрэгэй 109-дэхи дивизи Дээдын Ахамад захирагшын зүгһөө баяр баясхаланта 14 бэшэгтэ хүртэһэн байна, сэрэгшэдэйнь дунда —Зүблэлтэ Холбооной 11 Баатар ороһон байна.

Дайнай һүүлдэхи албан

Зүүн Сибириин сэрэгэй тойрогто энэл дивизиие 1946 оной май һара болотор ударидажа ябаа. 1946 оной май һарада Суворовой орденто Бериславо-Хинганай торгон сэрэгэй буудалгын Улаан тугта 109-дэхи дивизи буудалгын тусгаар амяараа 6-дахи бригада болгогдожо, Баруун Сибириин сэрэгэй тойрогто (Тюмень хотодо) дамжуулагдаа. 1947 оной март һарада К. Е. Ворошиловай нэрэмжэтэ Дээдын Сэрэгэй Академиин дэргэдэхи Дээдын академическэ курснуудта һурахаяа Москва ошоо. Һуралсалаа дүүргээд, 1948 оной апрель һараһаа Ураалай сэрэгэй тойрогой буудалгын тусхай амяараа 23-дахи бригадые захираа.

1950 оной ноябрь һараһаа М. В. Фрунзиин нэрэмжэтэ Сэрэгэй академиин дээдэ бүридэлнүүдэй тактикын тэнхимэй ахамад багшаар ажаллаа. 1955 оной февраль һараһаа сэрэгэй албанhаа болижо, наhанайнгаа амаралтада гараа.

СССР-эй Дээдын Зүблэлэй 2-дохи зарлалай һунгамал (1946—1950). Сэрэгэй албанһаа болёод, мүн лэ ниитын болон сэрэгэй-бодолгын үргэн дэлисэтэй ажал ябуулаа.

Москва хотодо ажаһуугаа. 1980 оной сентябриин 22-то Москвада наһа бараа. Улаан-Үдэ хотын Түбэй булашада хүдөөлүүлэгдэнхэй.

Сэрэгэй нэрэ зэргэнүүд

• ахалагша лейтенант (30.12.1935)
• капитан (31.03.1937)
• майор (4.08.1941)
• подполковник (апрель 1942)
• полковник (18.06.1943)
• генерал-майор (8.09.1945)

Шагналнууд

• Зүблэлтэ Холбооной Баатар (1945 оной майн 8)
• Ленинэй хоёр орден (1945 оной майн 8, 1947 оной апрелиин 30)
• Улаан Тугай дүрбэн орден (1930 оной октябриин 31, 1944 оной мартын 20, 1944 оной ноябриин 3, 1953 оной августын 21)
• Кутузовай 2-дохи шатын орден (28.04.1945)
• Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай 1-дэхи шатын орден (1942)
• Улаан Одоной орден (31.01.1936)
• СССР-эй медальнууд
• Унгарай Арадай Уласай Габьяануудай 3-дахи шатын орден
• Болгар Уласай, Румын Уласай, Чехословак Уласай, Монгол Уласай шагналнууд.

Хүндэтэ эрхэтэн

Будапешт, Улаан-Үдэ, Украин Уласай Херсоной можын Одессэ болон Берислав хотонуудай Хүндэтэ эрхэтэн.

Дурасхаал

Улаан-Үдэдэ табигдаһан И. В. Балдыновай сээжэ бэе хүшөө

• Усть-Ордынский тосхондо Баатарай сээжэ бэе хүшөө табигданхай, нэрээрнь 2-дохи һургуули нэрлэгдэнхэй.
• 2005 ондо сээжэ бэе хүшөө Улаан-Үдэдэ, Хүүгэдэй уран бэлигэй хотын байшанай багахан сэсэрлигтэ тодхогдоһон юм.
• Тэрэнэй нэрээр гудамжанууд Улаан-Үдэдэ, Эрхүү можын Усть-Ордынский тосхондо, Баяндай һууринда, Зады нютагта, Буряад Уласай Түнхэнэй аймагай Далахай һууринда нэрлэгдэнхэй.
• 2007 оной апрель һарада «Генерал Балдынов» гэһэн ном хэблэгдэжэ, нара хараһан байха юм.

Мүн баһа харагты

• Буряад сэрэгшэд, Зүблэлтэ Холбооной Баатарнууд

Ажаглалтанууд

Ном зохёол

• Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — 911 с. — 100 000 экз. — ISBN отс., Рег. № в Российская книжная палата 87-95382
• Великая Отечественная. Комдивы : военный биографический словарь / [Д. А. Цапаев и др. ; под общ. ред. В. П. Горемыкина] ; М-во обороны Российской Федерации, Гл. упр. кадров, Гл. упр. по работе с личным составом, Ин-т военной истории Военной акад. Генерального штаба, Центральный архив. — М. : Кучково поле, 2014. — Т. III. Командиры стрелковых, горнострелковых дивизий, крымских, полярных, петрозаводских дивизий, дивизий ребольского направления, истребительных дивизий (Абакумов — Зюванов). — С. 171—174. — 1102 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-9950-0382-3.
• Банчиков Г. Г. Воспоминания о генерале Балдынове. — Улан-Удэ: НоНПарель, 2005. — 114 с.
• Генерал Балдынов. Составитель Басаев С. Э. — Улан-Удэ: Изд-во БНЦ СО РАН, 2017. — 255 с. — ISBN 978-5-7925-0458-5.
• В боях за Родину : сборник. — Улан-Удэ, 1970. — Вып. 1. — С. 7-24.
• Воспоминания о комдиве И. В. Балдынове / Составитель Т. М. Сафьянов. — Иркутск, 1995. — 147 с.
• Герои огненных лет. Книга 7. — М.: Московский рабочий, 1984.
• Герои Советского Союза. Краткий биографический словарь. — Т. 1. — М., 1987.
• Гармаев В. Д. Деятельность военных комиссариатов по формированию воинских частей на территории Бурят-Монгольской АССР : 1923—1945 гг. : дис. … кан. ист. наук : 07.00.02. — Улан-Удэ, 2005. — 201 с.
• Иркутск: Историко-краеведческий словарь. — Иркутск: Сибирская книга, 2011. — 594 с.
• Комяков В. А. Сказание о комдиве Балдынове. — 2-е изд. — Улан-Удэ: Бурятское кн. изд-во, 1985. — 159 с.
• Криченивкер Е. М. Золотые Звезды воинов Бурятии. — Улан-Удэ, 1968. — С. 11-18.
• Кровавое пятно нашей истории / Составитель Д. С. Аюшиев. — Улан-Удэ, 2016. — С. 83-86.
• Кузнецов И. И. Золотые Звезды иркутян. — Иркутск: Вост.-Сиб. кн. изд-во, 1982. — 352 с.
• Кузнецов И. И. Генералы земли Иркутской. — Иркутск, 1997. — С. 25-33.
• Цыренов Д. М. Наши земляки — Герои Советского Союза. — Улан-Удэ, 1986. — С. 210—218.

Ссылкэнүүд

• Балдынов Илья Васильевич. Сайт «Герои страны».
• Проект «Я помню…Победители. Герои Великой войны»
• Балдынов И. В. Герои Бурятии.