Зүблэлтэ Холбооной Баатар

Сүлөөтэ Нэбтэрхы Толи — Википеэдиһээ
Зүблэлтэ Холбооной Баатарай «Алтан Одон» медаль

Зүблэлтэ Холбооной Баатар (Советскэ Союзай Герой) (ород хэлэн Герой Советского Союза) — 1991 он болотор Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ дайнай үеыншье, амгалан тайбан ажабайдалайшье үедэ харуулһан баатаршалгын, эрхим зэргын габьяагай түлөө олгогдодог байһан онсо шалгарһанай дээдэ шатын тэмдэг мүн. Нэгэ гү, али олоороо баатар ябадал гаргажа, гүрэнэйнгөө, арад зонойнгоо аша туһада габьяата хэрэг үйлэдэһэнэйнгөө түлөө СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумээр олгогдодог байһан хүндэтэ нэрэ зэргэ болоно.

Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ анха түрүүшынхиеэ СССР-эй Түбэй гүйсэдхэхы хорооной 1934 оной апрелиин 16-най тогтоолоор зохёон байгуулагдаһан юм.

1991 оной декабриин 24-дэ Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ һүүлшынхиеэ олгогдоһон байха юм. 1992 оной мартын 20-һоо эхилжэ, гүрэн түрын болон арадай үмэнэ онсо габьяатай байһанай түлөө Оросой Холбоото Уласай Баатар гэһэн адли нэрэ зэргэ олгогдодог.

Түүхын эхин

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

1934 оной апрелиин 14-дэ түбэй сонинуудай түрүүшын хуудаһануудта Зүблэлтэ гүрэнэй хүтэлбэрилэгшэд И. Сталин, В. Молотовой, К. Ворошиловай, В. Куйбышевай, ба А. Ждановай «Челюскин» гэһэн далайн онгосодо һуужа ябаһан зониие болон тэрэнэй экипажай гэшүүдые абарха хэрэгтэ хабаадаһан холын хойто зүгэй долоон ниидэгшэдэ бэшэһэн нээмэл сахилгаан бэшэг хэблэгдэһэн байха юм[1]:

Челюскинецүүдые абарха талаар танай баатаршалгата ажалаартнай бахарханабди. Байгаалиин аюулай туйла хүсэнүүдые илаһан ушараартнай омогорхонобди. Гүрэн түрынгөө эрхим найдал харюулһандатнай, агууехэ Эхэ ороноймнай эрхим хүбүүд байһандатнай баярланабди.

  1. Баатаршалга харуулһантай холбоотой шалгарһанай дээдэ шатын тэмдэг болохо «Зүблэлтэ Холбооной Баатар» гэһэн нэрэ зэргэ тогтоохо тухай,
  2. челюскинецүүдые абарха хэрэгтэ бэеэрээ хабаадаһан ниидэгшэд Ляпидевскидэ, Леваневскидэ, Молоковто, Каманинда, Слепнёвто, Водопьяновта, Дорониндо «Зүблэлтэ Холбооной Баатар» гэһэн нэрэ зэргэ олгохой тухай,
  3. нэрлэгдэһэн ниидэгшэдые болон тэдэндэ хангамжа үзүүлдэг бортмеханигуудые Ленинэй орденоор шагнаха тухай ба жэлэй салингай хэмжээтэй нэгэ удаа барюулагдадаг мүнгэн шагнал барюулха тухай

гуйлтатайгаар СССР-эй Түбэй Гүйсэдхэхы хороондо хандахамнай.

— Правда, 1934. Апрелиин 4.

«Зүблэлтэ Холбооной Баатар» гэһэн нэрэ зэргэ тухай дүрим

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

СССР-эй Түбэй гүйсэдхэхы хорооной 1934 оной апрелиин 16-най тогтоолоор Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ иимэ бэшэлгэтэйгээр зохёон байгуулагдаһан байгаа гэбэл: «Нэгэ гү, али олоороо баатар ябадал гаргажа, гүрэнэйнгөө, арда зонойнгоо аша туһада габьяата хэрэг үйлэдэһэнэй түлөө олгогдодог шалгарһанай дээдын тэмдэг - Зүблэлтэ Холбооной Баатар гэһэн нэрэ зэргэ тогтоохо»[2]. Шалгарһанай ямаршье тэмдэг хараалагдаагүй, гансал СССР-эй Түбэй Гүйсэдхэхы хорооной бэшэг үгтэдэг байгаа. Зүблэлтэ Холбооной Баатарнууд «СССР-эй хоёр орденоор шагнагдаһан хүнүүдтэ тогтоогдоһон онсо эрхэнүүдые эдлэдэг» гээд тэмдэглэгдээ һэн[3].

Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ тухай дүримэй 1936 оной июлиин 29-дэ хүсэндөө оруулагдахаһаа урид шагнагдаһан бүхы 11 ниидэгшэ Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэтэй хамта Ленинэй орден абаһан юм. Дүримэй тэрэ бэшэлгэһээ эхилжэ, баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн эрхэтэдтэ тусхай бэшэгһээ гадна Ленинэй орден заатагүй барюулагдадаг болоо.

Зүблэлтэ Холбооной Баатарай шалгарһанай онсо тэмдэг болгогдожо, «Зүблэлтэ Холбооной Баатар» гэһэн «Алтан Одон» медаль СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй 1939 оной августын 11-нэй Зарлигаар тогтоогдоһон. Уридшалан хэгдэһэн зураг зохёогшо — архитектор Мирон Иванович Мержанов[4]. Зүблэлтэ Холбооной Баатарнуудта СССР-эй гүрэнэй дээдэ шагнал байһан Ленинэй орден, «Алтан Одон» медаль зүүлгэгдэжэ, СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй тусхай бэшэг барюулагдадаг байгаа. Зүблэлтэ Холбооной орденууд тухай юрэнхы дүримэй ёһоор Зүблэлтэ Холбооной Баатарнууд тусхай эрхэ зэргэтэй болодог һэн.

«Алтан Одоор» оло дахин шагнаха арга боломжо хараалагдаһаниинь эгээ түрүүшын Дүримһөө илгарна. Хэрбэеэ Зүблэлтэ Холбооной Баатар түрүүшынхиһээ бага бэшэ баатаршалга дахяад үйлэдбэл, хоёрдохиёо иимэ нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, «Алтан Одон» медаль ба засагай дээдын зургаанһаа дахин тусхай бэшэг a6axaһaa гадна, тэрэнэй түрэл нютагта хүрэлөөр шудхагдаһан сээжэ бэеын хүшөө тодхогдодог байһан юм. Хэрбэеэ гурбадахияа баһал баатаршалга гаргаа һаань, энэл нэрэ зэргэ дахяад олгогдожо, гурба дахин Баатарай солодо хүртэдэг байһан. Энэ ушарта хүрэлөөр бүтээгдэһэн сээжэ бэе хүшөөнь Москва хотодо Зүблэлнүүдэй Ордоной дэргэдэ табигдадаг байгаа юм.[5]Хоёрдохи болон гурбадахи медальнуудаар шагнагдахадань, Ленинэй орден барюулга хараалагдадаггүй һэн. Нэр зэргэ дүрбэдэхиеэ олгохо тухай, мүн лэ нэгэ хүниие хэды дахин шагнажа болохо тухай зарлиг дотор юуншье гэжэ хэлэгдээгүй байгаа. 1939 оной октябриин 16-най зарлигаар «Алтан Одон» медаль гэжэ нэрэ абаһан шагналай түхэл янза баталагдаһан байха юм.

Нэгэдэхи, хоёрдохи ба гурбадахи шагналгануудта медальнуудай дугаарлал ами аминдаа байгаа. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн боложо, Москва хотодо бодхоогдожо байгаа Зүблэлнүүдэй мантан томо ордоной барилгада һаад ушаруулаа. Тиимэһээ Зүблэлтэ Холбооной гурба дахин Баатарнуудай сээжэ бэеын хүшөөнүүд Кремлиин ордондо тодхогдодог байһан.

1976 оной сентябриин 6-най зарлигаар Зүблэлтэ Холбооной Баатарнуудта гүрэнэй хэдэн хүнгэлэлтэнүүд хараалагдаа.

СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй 1973 оной майн 14-нэй зарлигаар шэнэлэгдэжэ баталагдаһан (Ведомости Верховного Совета СССР, 1973 г., № 20, ст. 268) Дүрим дотор иигэжэ хэлэгдэнэ:

  1. Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ хадаа баатарлиг ябадал гаргаһантай холбоотой Зүблэлтэ гүрэнэйнгөө болон олониитын үмэнэ хубиин гү, али хамта олоной габьяагай түлөө олгогдодог шалгарһанай дээдын тэмдэг болоно;
  2. Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиум олгодог;
  3. Зүблэлтэ Холбооной Баатарта барюулагдадаг гэбэл:
    • СССР-эй дээдын шагнал — Ленинэй орден
    • онсо шалгарһанай тэмдэг — «Алтан Одон» медаль
    • СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй бэшэг
  4. Иимэл баатаршалгын түлөө бусад зоной Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэхэдэ, түрүүшынхиһээ бага бэшэ баатаршалга дахяад үйлэдэһэн Зүблэлтэ Холбооной Баатар хоёрдохиёо иимэ нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, Ленинэй орденоор ба хоёрдохи «Алтан Одон» медаляар шагнагдажа, тэрэнэй баатаршалгануудые соёрхон мэдэржэ, түрэл нютагтань Баатарай хүрэлөөр бүтээгдэһэн сээжэ бэеын хүшөө энэ ушарта тааруу бэшэлгэтэйгээр тодхогдодог һэн. Энээ тухай СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй шагнал тухай зарлигт а тусхай тэмдэглэл хэгдэдэг байһан.
  5. «Алтан Одон» гэһэн хоёр медаляар шагнагдаһан Зүблэлтэ Холбооной Баатар урдань гаргаһан баатар ябадалтай адли шэнэ баатаршалгануудай түлөө дахинаа Ленинэй орденоор ба «Алтан Одон» медаляар шагнагдажа болохо.
  6. Зүблэлтэ Холбооной Баатарые Ленинэй орденоор болон «Алтан Одон» медаляар шагнахада, тэрээндэ орден ба медальтай нэгэмүһэн СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй бэшэг барюулагдадаг.
  7. Зүблэлтэ Холбооной Баатарта Социалис Ажалай Баатарай нэрэ зэргын олгогдохо ушарта тэрэнэй дайшалхы болон ажалай баатаршалгын хүндэлэлдэ түрэһэн нютагтань тусхай бэшэлгэтэй хүрэлөөр бүтээгдэһэн сээжэ бэеын хүшөө табигдажа, энээн тушаа Социалис Ажалай Баатарай нэрэ зэргэ олгохо тухай СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй зарлиг дотор тэмдэглэл хэгдэхэ.
  8. Хуули тогтоолгоор хараалагдаһан хүнгэлэлтэнүүдые Зүблэлтэ Холбооной Баатарнууд хэрэглэдэг.
  9. Зүблэлтэ Холбооной Баатарай «Алтан Одон» медаль энгэрэй зүүн талада СССР-эй орден медальнуудай дээдэ талада зүүгдэдэг.
  10. Гансал СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиум Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргые хаһажа болохо.

Тоо баримтанууд

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
Орос Улас (2009): Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргын 75 жэлэй ойн баярай хэлхеэ холбооной тэмдэг

1934 оной апрелиин 20-до холын хойто зүгэй ниидэгшэд Анатолий Ляпидевский (№ 1 дугаарай «Алтан Одон» медаль), Сигизмунд Леваневский (2; № 4 дугаарай «Алтан Одон» медаль), Василий Молоков (3), Николай Каманин (4; № 2 дугаарай «Алтан Одон» медаль), Маврикий Слепнёв (5), Михаил Водопьянов (6), Иван Доронин (№ 7 дугаарай «Алтан Одон» медаль) гэгшэд «Челюскин» гэһэн далайн онгосодо һуужа ябаһан зониие болон тэрэнэй экипажай гэшүүдые абарһанайнгаа түлөө Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн түрүүшын хүнүүд болоно.

Бүтүү һарюу шугамаар 12 мянган модонһоо үлүү зайда ниидэжэ, холо ниидэлгээр дэлхэйн дээдэ зэргын амжалта туйлаһанайнь түлөө Миахаил Громовто 1934 оной сентябриин 28-да Зүблэлтэ Холбооной Баатарай (№ 8 дугаарай «Алтан Одон») нэрэ зэргэ олгогдоһон байха юм.

Дайшалхы баатаршалгануудай түлөө Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ түрүүшынхиеэ олгохо ушар 1936 оной декабриин 31-дэ боложо, Ажалшад-Таряашадай Улаан Сэрэгэй захирагшад - Испаниин граждан дайнда хабаадагшад шагнагдаһан байгаа[6]. Тэдэнэр бултадаа шахуу, танкистнууд Дмитрий Дмитриевич Погодин, Поль Матисович Арман, Семён Кузьмич Осадчий (наһа бараһанай хойно), Николай Александрович Селицкий, Павел Емельянович Куприянов, Сергей Михайлович Быстров гэгшэдһээ бэшэниинь ниидэгшэд байһан юм. Бүхыдөө Испанида дайнай үедэ (1936—1939) Баатарай нэрэ зэргэ тэрэнэй жаран хабаадагшадта олгогдоһон байгаа[7].

Хасан нуурай оршондо япон булимтарагшадые бута сохихо талаар захиралгын дайшалхы даабаринуудые дүүргэхэдээ харуулһан баатаршалгын ба эрэлхэг зоригой түлөө 1938 оной август һарада Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ 26 хүн хүртэһэн байгаа.

Жэл үнгэрөөгүй байхада, һая тогтоогдоһон шалгарһанай шэнэ тэмдэгээр — «Алтан Одон» медаляар шагналга үнгэргэдөө: 1939 оной май-сентябрь һарануудта Халхын голой байлдаануудта гаргаһан баатаршалгануудайнгаа түлөө 70 хүн тэрэниие абаһан юм. Тиихэдэл гүрэн дотор Зүблэлтэ Холбооной хоёр дахин Баатарнууд түрүүшынхиеэ бии болоо.

1939-1940 онуудай совет-фин зэбсэгтэ зүрилдөөнэй һүүлдэ Зүблэлтэ Холбооной Баатарнуудай тоо 412 хүнөөр олон болоо: буудалгын сэрэгүүдэй 154 сэрэгшэ, агаарай хүснүүдэй 75 түлөөлэгшэ, 75 танкист, артиллериин 65 сэрэгшэ, далайн 19 сэрэгшэ, хилын 13 харуулша, инженерэй сэрэгүүдэй 10 сэрэгшэ, нэгэ морин сэрэгшэ ба агаарай граждан флодой нэгэ ниидэгшэ энэ үндэр нэрэ зэргэдэ хүртөө.

1941 оной эхилхэдэ, шагнагдаһан 626 хүн байгаа, тэдэнэй тоодо — гурбан эхэнэр ба иимэ нэрэ зэргэдэ хоёр дахин хүртэһэн табан хүн.

Зүблэлтэ Холбооной Баатарай «Алтан Одоор» диилэнхи олон шагналга Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай жэлнүүдтэ хэгдээ: хамтын тоогой 91,2 %. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай жэлнүүдтэ гаргаһан баатаршалгынгаа түлөө 11 657 хүн (3051 хүн - наһа бараһанай хойно) үндэр нэрэ зэргэдэ хүртөө, тэрэ тоодо хоёр дахин - 108 (тэдэнэй найманиинь - наһан бараһанай хойно).

Зүблэлтэ Холбооной Баатарнуудай, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда хабаадагшадай дунда - 90 эхэнэр (49-ниинь наһа бараһанай хойно шагнагдаа).

1946 оной ноябриин 1-нэй байдалаар Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ 12 208 хүн хүртэһэн байгаа[8].

Зүблэлтэ Холбооной Баатарнуудай дунда - үхибүүд, дайшалхы үйлэнүүдтэ хабаадагшад:

  • Лёня Голиков, 16 наһатайдаа хосороо; Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ 1944 оной апрелиин 2-то хүртөө;
  • Марат Казей, 14 наһатайдаа хосороо. Зүблэлтэ Холбооной Баатар (1965 оной майн 8);
  • Валя Котик, хоргодон дайлалдагша-тагнуулшан; 1944 оной февралиин 16-да 14 наһатайдаа хосороо. Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ 1958 оной июлиин 27-до олгогдоо. Зүблэлтэ Холбооной гэээл залуу Баатар.
  • Зина Портнова, 17 наһатай нюужа тэмсэгшэ, хоргодон дайлалдагша; казнена после пыток в зобоожо мүшхүүлһэнэй һүүлдэ немецүүдэй саазалуулагдаа. Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ 1958 оной июлиин 1-дэ олгогдоо.

Дайнай үедэ дайшалхы габьяануудай түлөө Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн зоной дунда олон үндэһэ яһата Зүблэлтэ Холбооной элдэб арадуудай түлөөлэгшэд байгаа.

Дайнай үедэ Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ манай гүрэнэй сэрэгүүдтэй суг хамта дайсантай тэмсэһэн арминуудай 13 сэрэгшэдэ, гол түлэб Польшын ба Чехословак Уласай сэрэгшэдтэ, мүн Француз Уласай «Нормандия-Неман» гэһэн агаарай полкын 4 ниидэгшэдэ олгогдоо. Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн хари гүрэнэй түрүүшын эрхэтэн хадаа Соколово шадарай байлдаанда баатарай үхэлөөр унаһан Чехословакиин амяараа ябаган сэрэгэй ротын захирагша лейтенант Отакар Ярош болоно (Баатарай нэрэ зэргэ 1943 оной апрелиин 17-до наһа бараһанайнь хойно олгогдоо).

Буудалгын 167-дохи Сумска-Киевэй хоёр Улаан Тугта дивизидэ Зүблэлтэ Холбооной эгээ олон Баатарнууд байһан: 108 хүн.

Зүблэлтэ Холбооной олон Баатарнууд хоорондоо түрэлнүүд гү, али нэгэ гэр бүлын гэшүүд байһан[9]:

  • Зоя ба Александр Космодемьянскинууд;
  • ниидэгшэд эсэгэ басаган хоёр Савицкинууд (хоюулаа хоёр дахин)
  • ниидэгшэд-туршагшад аха дүү Владимир ба Константин Коккинакинууд;
  • 18-дахи армиин захирагша генерал-полковник Константин Николаевич Леселидзе]] ба тэрэнэй дүү хүбүүн подполковник Виктор Николаевич Леселидзе — минэ шэдэдэг сэрэгэй 619-дэхи полкын захирагша;
  • аха дүү танкистнууд танкын сэрэгэй генерал-майор Матвей Григорьевич Вайнруб ба торгон сэрэгэй подполковник Евсей Григорьевич Вайнруб;
  • ниидэгшэд ахалагша лейтенант Дмитрий Борисович Глинка (Зүблэлтэ Холбооной хоёр дахин Баатар) ба лейтенант Борис Борисович Глинка;
  • холын авиациин добтологшод аха дүү торгон сэрэгэй капитанууд Николай Степанович ба Михаил Степанович Паничкинууд;
  • танкист полковник Александр Ильич Лизюков ба артиллерист полковник Пётр Ильич Лизюков;
  • артиллеристнүүд торгон сэрэгэй юрын сэрэгшэ Яков Ефимович Луканин ба торгон сэрэгэй доодо зэргын сержант Дмитрий Ефимович Луканин;
  • далайн ниидэгшэд капитан Сергей Георгиевич Курзенков ба лейтенант Александр Георгиевич Курзенков;
  • хоргодон дайлалдагшад Евгений Петрович ба Геннадий Петрович Игнатовууд;
  • ниидэгшэд Владимир Фёдорович ба Тамара Фёдоровна Константиновууд (эгэшэ дүү хоёр);
  • эскадрильиин добтологшо торгон сэрэгэй ахалагша лейтенант Екатерина Васильевна Рябова ба тэрэнэй наһанай нүхэр — агаарай эскадрильиин захирагша ахалагша лейтенант Григорий Флегонтович Сивков (Зүблэлтэ Холбооной хоёр дахин Баатар);
  • авиаторнуудай ахалагша лейтенантнуудай Надежда Васильевна Поповагай ба Семён Ильич Харламовай гэр бүлэ.

Афганистанай газар дэбисхэр дээрэ болоһон 1979-1989 онуудай дайшалхы үйлэ ябуулгын үедэ 85 хүн Зүблэлтэ Холбооной Баатарнууд болоһон юм, тэдэнэй 28-да энэ нэрэ зэргэ наһа бараһанайнь хойно олгогдоһон.

СССР гүрэнэй байһан бүхы сагай туршада Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ 12 777 хүн хүртэһэн байха юм (тэдэнэй тоодо нэрэе хухалһан ябадалнуудай түлөө энэ нэрэ зэргэеэ хаһуулһан 72 хүн ба үндэһэ баримтагүйгөөр зууршалгдаһан гээд зарлигуудынь болюулагдһан 13 хүн ороногүй), тэрэ тоодо хоёр дахин — 154 (юһэниинь — наһа бараһанай хойно) хүн, гурба дахин — гурбан хүн ба дүрбэ дахин — хоёр хүн. Зүблэлтэ Холбооной Баатарнуудай дунда — 95 эхэнэр, 40 хүн — хари гүрэнүүдэй эрхэтэд. Абдул Ахад Моманд Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн хари гүрэнэй һүүлшын эрхэтэн болоһон байха юм.

Зүблэлтэ Холбооной Баатарай «Алтан Одон» медальда (№ 11664 дугаарай) хүртэһэн эгээ һүүлшын хүн 1991 оной декабриин 24-дэ бага зэргын эрдэмтэ хүдэлмэрилэгшэ, уһан доро шунгалгын мэргэжэлтэн, 3-дахи зэргын капитан Леонид Михайлович Солодков юм. 500 метр гүнзэгы уһанай оёорто удаан саг соо ажаллалгые дууряаһан уһан доро шунгалгын туршалгада хабаадаһанайнь түлөө тэрээндэ энэ нэрэ зэргэ олгогдоһон юм.

Дүримэй ёһоор Баатарай «Алтан Одо» зүүхэдээ, тэрэ «Зүблэлтэ Холбоондо алба хаанаб!» гэжэ тэрэ харюусаха ёһотой һэн. Теэд шагналай барюулагдаха үедэ (1992 оной январиин 16-да) СССР-эй үгы болоһоор 22 үдэр үнгэрөөд байгаа бшуу. Дүрим үшөө һэлгэгдээгүй байгаа, теэд Зүблэлтэ Холбоониие дурдахада таарахагүй гэжэ Солодков шиидээд, шагнал барюулжа байһан агаарай сэрэгэй жанжан Евгений Иванович Шапошниковта гансал: «Баярлаа!» гэжэ хэлэһэн юм.

СССР-эй һалан һандарһанай удаа «Зүблэлтэ Холбооной Баатар» гэһэн нэрэ зэргэшье үгы хэгдээ. Тэрэнэй орондо 1992 оной мартын 20-до Орос Уласта мүн лэ баатарлиг ябадалай түлөө олгогдодог «Оросой Холбоото Уласай Баатар» гэһэн нэрэ зэргэ зохёон байгуулагдаа. Хуули эрхын талаар Зүблэлтэ Холбооной Баатарнууд Оросой Холбоото Уласай Баатарнуудтай адли эрхэтэй юм.

Зүблэлтэ Холбооной дүрбэн Баатар мүн лэ Оросой Холбоото Уласай Баатарнууд болоһон юм гэхэдэ, иимэ: замбуулинай ниидэгшэд Сергей Крикалёв ба Валерий Поляков, холын хойто зүг шэнжэлдэг байһан эрдэмтэн Артур Чилингаров ба Оросой Холбоото Уласай сэрэгэй полковник Николай Саинович Майданов (наһа бараһанай хойно).

Эгээл түрүүшын[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Зүблэлтэ Холбооной Баатарнууд — «Хойто зүгэй туйл-1» гэһэн албанай аялалда хабаадагшад (зүүн гарһаа баруун тээшээ): И. Т. Спирин, М. И. Шевелёв, М. Бабушкин, О. Ю. Шмидт, М. В. Водопьянов, А. Д. Алексеев, В. С. Молоков (1937)

Он жэлээрнь тоолон нэрлэлгын гуримаар мэдээнүүд үгтэнэ.

Зүблэлтэ Холбооной түрүүшын Баатар («Алтан Одоной» дугаараар)
ниидэгшэ Ляпидевский Анатолий Васильевич (1934 оной апрелиин 20).
Зүблэлтэ Холбооной Баатар гэһэн нэрэ зэргэдэ хүртэһэн хари гүрэнэй түрүүшын эрхэтэн
Испаниин улас түрын агаарай сэрэгэй бомбо хаядаг авиационно уласхоорондын 1-дэхи эскадрильиин ниидэгшэ Горанов Волкан Семёнович (1936 оной декабриин 31)[10].
Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн түрүүшын эхэнэр
ниидэгшэ Гризодубова Валентина Степановна (1938 оной ноябриин 2).
Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай жэлнүүдтэ Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн түрүүшын эхэнэр
Космодемьянская Зоя Анатольевна, Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ 1942 оной февралиин 16-да олгогдоһон байна (наһа бараһан хойнонь).
Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн хари гүрэнэй түрүүшын ба гансахан эрхэтэн эхэнэр
Кживонь Анеля Тадеушовна (1943 оной ноябриин 11, наһа бараһанай хойно), Польшын Сэрэгэй - Войско Польскын юрын сэрэгшэ.
Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн эгээ залуу хүн
хоргодон дайлалдагша Котик Валентин Александрович (1958 оной июниин 27) — баатаршалга гаргаха үедөө 14 наһатай байгаа.
Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн эгээ үндэр наһатай хүн
албанһаа болиһон армиин генерал Тюленев Иван Владимирович (1978 оной февралиин 21) — шагнагдаһан сагтаа тэрэ 86 наһатай байгаа.
Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн эгээ үндэр наһатай хүн (түрэһэн жэлээрээ)
Кузьмин Матвей Кузьмич, хамтын ажахын гэшүүн; 1942 оной февралиин 14-дэ алдалан унаа.
Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн эгээ залуу хүн (түрэһэн жэлээрээ)
Дмитрий Алексеевич Комарь, 1991 оной августын буһалгаанай үедэ Оросой Холбоото Уласай Засагай газарай байшан (Сагаан байшан) хамгаалжа байгаад алдалан унаһан гурбанай нэгэн.

Зүблэлтэ Холбооной Баатарнууд сооһоо эгээл ута наһа Василий Мичурин наһалһан юм (105 хүрөө), тэрэ мүн лэ эгээ удаан (81 жэлэй туршада) энэ нэрэ зэргэ зүүжэ ябаа; эгээ богони наһатайнь — Валентин Котик (14-тэй байгаа).

Зүблэлтэ Холбооной Баатарнууд ба Социалис Ажалай Баатарнууд[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Зүблэлтэ Холбооной арбан нэгэн Баатар мүн баһа Социалис Ажалай Баатарнууд байһан:

  1. Брежнев Леонид Ильич
  2. Ворошилов Климент Ефремович
  3. Головченко Василий Иванович
  4. Гризодубова Валентина Степановна
  5. Машеров Пётр Миронович
  6. Орловский Кирилл Прокофьевич
  7. Сталин Иосиф Виссарионович
  8. Трайнин Пётр Афанасьевич
  9. Третьяк Иван Моисеевич
  10. Устинов Дмитрий Фёдорович
  11. Хрущёв Никита Сергеевич

Тиихэдэ Л. И. Брежнев Зүблэлтэ Холбооной дүрбэ дахин Баатар байгаа, К. Е. Ворошилов — Зүблэлтэ Холбооной хоёр дахин Баатар, Д. Ф. Устинов — Социалис Ажалай хоёр дахин Баатар байһан, харин Н. С. Хрущёв — Социалис Ажалай гурба дахин Баатар байгаа бшуу.

Зүблэлтэ Холбооной Баатарнууд — Алдар солын орденой дүүрэн кавалернүүд[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Зүблэлтэ Холбооной дүрбэн Баатар Алдар солын орденой дүүрэн кавалернүүд байгаа:

  • Алёшин Андрей Васильевич
  • Драченко Иван Григорьевич
  • Дубинда Павел Христофорович
  • Кузнецов Николай Иванович (артиллериин сэрэгшэ)

Олон удаа шагналга[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Зүблэлтэ Холбооной түрүүшын хоёр дахин Баатарнууд
майор Грицевец Сергей Иванович (22.02.1939; 29.08.1939)
майор Кравченко Григорий Пантелеевич (22.02.1939; 29.08.1939)
комкор Смушкевич Яков Владимирович (21.06.1937; 17.11.1939)

С. И. Грицевец онсо шалгарһанай тэмдэг «Алтан Одон» медаль абаагүй. Юундэб гэхэдэ, агаарай аюулда тэрэнэй наһа бараһанай һүүлдэ һара болоод СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй 1939 оной октябриин 16-най Зарлигаар тогтоогдоһон байгаа[11].

Түрүүшын ба гансахан эхэнэр - Зүблэлтэ Холбооной хоёр дахин Баатар
замбуулинай ниидэгшэ Савицкая Светлана Евгеньевна (27.08.1982; 29.07.1984)

Зүблэлтэ Холбооной Баатар гэһэн нэрэ зэргэ дүн хамта 154 хүндэ хоёр дахин олгогдоо.

Зүблэлтэ Холбооной гурба дахин Баатарнууд
Авиациин Жанжан Покрышкин Александр Иванович (24.05.1943; 24.08.1943; 19.08.1944)
Авиациин Жанжан Кожедуб Иван Никитович (04.02.1944; 19.08.1944; 18.08.1945)
Зүблэлтэ Холбооной Жанжан Будённый Семён Михайлович (01.02.1958; 24.04.1963; 22.02 1968)
Зүблэлтэ Холбооной гурба дахин Баатарнууд
Зүблэлтэ Холбооной Жанжан Г. К. Жуков (29.08.1939; 29.07.1944; 01.06.1945; 01.12.1956)
Зүблэлтэ Холбооной Жанжан Л. И. Брежнев (18.12.1966; 18.12.1976; 19.12.1978; 18.12.1981)

Л. И. Брежнев мүн лэ Социалис Ажалай Баатар байһан юм (17.06.1961).

Зүблэлтэ Холбооной Баатарнууд - Георгиин хэрээһэнэй дүүрэн кавалернүүд[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

  • Недорубов Константин Иосифович.
  • Тюленев Иван Владимирович.
  • Козырь Максим Евсеевич.
  • Агеев Григорий Антонович.
  • Лазаренко Иван Сидорович.
  • Мещеряков Михаил Михайлович.
  • Будённый Семён Михайлович.

Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ хаһагдаһан хүнүүд

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]

Алибаа нэгэ шалтагаанаар (диилэнхи олон ушарнуудта - гэмтэ ябадалай түлөө) Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэ 72 хүн хасагдаһан юм. Үндэһэ баримтагүйгөөр зууршалагдаһанһаа боложо, шагнагдаһан 13 хүн тухай Зарлигууд болюулагдажа, хүсэеэ буураһан байха юм. Үшөө 61 хүн Баатарай нэрэ зэргэеэ хаһуулаад, саашадаа тэрэ нэргэ зэргэеэ бусаалгаһан. Шагнаһые болюулһанай удаа хоёр хүнэй нэрэ зэргые бусаагаа. Зүблэлтэ Холбооной 16 Баатар нэрэ зэргэеэ хаһагдаһанайнгаа һүүлдэ буудан саазалагдаһан байгаа (һүүлдэнь тэдэнэй 12-ой нэрэ сагааруулагдажа, Баатарай хүндэтэ нэрэ зэргэнь бусаагдаһан юм).

Ажаглалтанууд

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
  1. ↑ Сталин И. В. Сочинения. — Т. 18. — Тверь: Информационно-издательский центр «Союз», 2006. — С. 58.
  2. ↑ Об установлении высшей степени отличия — звания Героя Советского Союза Архивная копия от 26 февраль 2019 на Wayback Machine // Известия ЦИК Союза ССР и ВЦИК. — № 91 от 17 апреля 1934 г.
  3. ↑ Постановление ЦИК Союза ССР от 16.04.1934 г. // Известия. — 1934. — № 79. — С. 1.
  4. ↑ По проекту политзаключённого. the original on 2012-01-19 2010-05-30 үдэртэ хандаһан.
  5. ↑ Абашеев Д.А. (1941). Военно-политическэ терминүүдэй хуряангы словарь (буряад хэлээр). Улаан-Үдэ: Бурят-монгол гүрэнэй хэблэл, 39-40. 
  6. ↑ Постановление ЦИК СССР от 31.12.1936 о присвоении звания Героя Советского Союза лётчикам и танкистам РККА
  7. ↑ Гражданская война в Испании (1936-1939) (20160718T0223).
  8. ↑ Справка о количестве награждений орденами и медалями СССР за время войны.
  9. ↑ Артамонов Д. Н., Бабаков А. А., Борисов Н. В. и др. Герои Советского Союза: Историко-статистический очерк / Под ред. И. Н. Шкадова. — М.: Воениздат, 1984. — С. 250—251. — 288 с.
  10. ↑ Герои-интернационалисты / Сост. В. В. Тян. — М.: Просвещение, 1991. — 143 с. — ISBN 5-09-001213-X.
  11. ↑ Грицевец Сергей Иванович — warheroes.ru.

Ном зохёол

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
  • Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — 911 с. — 100 000 экз. — ISBN отс., Рег. № в Российская книжная палата 87-95382
  • Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2
  • Кавалеры ордена Славы трёх степеней: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии Д. С. Сухоруков. — М.: Воениздат, 2000. — 703 с. — 10 000 экз. — ISBN 5-203-01883-9
  • Герои Советского Союза: Историко-статистический очерк / Под ред. И. Н. Шкадова. — М.: Воениздат, 1984. — 288 с.
  • Бортаковский Т. В. Расстрелянные Герои Советского Союза. — М.: Вече, 2012. — 400 с. — ISBN 978-5-9533-6190-3

Ссылкэнүүд

[Заһаха | үндэһэн бэшэгые заһабарилха]
"https://bxr.ruwiki.ru/w/index.php?title=Зүблэлтэ_Холбооной_Баатар&oldid=172562" хуудаһанһаа абтаһан