Шарбин
| Шарбин | |
|---|---|
 | |
| Үндэһэтэнэй эдеэнүүдтэ ороно | |
| Заншалта буряад эдеэн | |
| Бии болоһон гүрэн | Орос Улас, Монгол Улас, Хитадай Арадай Улас |
| Эдеэ хоол | |
| Гол шухала | шэниисын талхан, үхэрэй гү, али хониной мяхан |
| Болохо аргатай | ногоон мангир |
| Түрэл эдеэнүүд | |
| Ондоо газарнуудта | чебурек |
 РУВИКИ.Медиа дахи Медиафайл | |
Шарбин (монг. шарбин) — Буряад талхан — шарбин[1]. Мяхаар, зуурагдаһан талхаар хэгдэһэн монгол, буряад арадуудай мэдээжэ эдеэн.
Буряад заншалта шарбин хадаа юрын амтатай эдеэн бэшэ гэжэ тоологдодог. Тэрэ хадаа хүндэмүүшэ зан харуулһанай һүлдэ тэмдэг болоно, тиимэһээ хүндэтэ айлшадта зорюулжа баяр ёһололдо ехэнхидээ баридаг байһан юм. Досоонь татагдаһан мяхан, ехэнхидээ хониной гү, али үхэрэй мяхан, һонгино, дабһан, халуун үбһэн, мүн амта оруулдаг зүйлнүүдээр, ногоон ургамалаар амтаруулагдадаг. Зуураһан талхаяа түхэреэхэнүүд болгоод, досоонь мяха хэжэ, мухарюу модоор талхаа хабтайлгаад, захыень шэмхэжэ ниилүүлээд бэлдэдэг. Хабтагар түхэреэнээр бэлдэгдэһэн шарбинуудые алтан шаргал болотор шарадаг. Гэхэтэй хамта, тэдэ досоогоо зөөлэхэн, шүлэтэйхэн болодог. Шарбин халуунаар шэрээдэ табигдадаг, гараараа эдижэ болохо. Тэдэниие ехэнхидээ элдэб соус гү, али шүлэтэй барижа болодог.
Юуб гэхэдэ, тэдэ нүүдэл байдалтай буряад монгол арадуудта эдеэниинь юрын, бэлдэхэдэ түргэн байха ёһотой бшуу. Тиимэһээ шарбин хэхэдээ, ехэ юумэн хэрэггүй – эһээбэригүй зуураһан талхан, мяхан, халуун нүүрһэн ба шараха тогоон.
Энэ эдеэн гансашье найрай шэрээдэ бэшэ, харин үдэр бүриин ажабайдалда, Монголой болон Буряадай[2] эдеэ хоолой эмхинүүдэй эдеэнэй нэрэ сэнгүүдэй тобьёг соо саг үргэлжэ ородог.
Энэ эдеэн буузатай адлирхуу, юуб гэхэдэ мяханиинь нэгэ янзаар бэлдэгдэдэг, зуурмаг талханииньшье адляар хэгдэдэг, теэд орёохо янзань нэгэ бага ондоо, үндэһэн илгаань гэхэдэ, буузые ууралаар шанадаг, шарбин хадаа бусалһан тоһон соо шарагдадаг юм.
Бэлэдхэлэй тодорхойлолто
Эндэ шарбин яажа хэхэ тухай алхам алхамаар заабаринууд үгтэнэ:
- Нэн түрүүн талхаа зуураад орхихо. Энээниие хэхэдээ, үндэгэ, нэгэ бага дабһа, уһа, гурил холижо зуураха хэрэгтэй. Зузаан зуурмаг зуураад, мухарюулжа монсойлгохо. Тиигэжэ энээнээ хажуу тээшэнь табяад, доторынь хэхэ зүйлөө хэжэ эхилэгты.
- Эгээл һайн арга хадаа хутага баряад мяха нарииханаар хэршэхэ. Гэбэшье, мяха татадаг эрьюулгэ хэрэглэжэ болохо. Тиигээд татаһан мяхан соогоо дотор өөхэ нэмэхэ.
- Сэбэрлэгдэһэн һонгино багахан тэбхээлжэнүүд болгожо хэршээд, татаатай мяхан дээрээ нэмэхэ.
- Һүүлээрнь дабһа, халуун үбһэ амтанайнгаа үзэмжөөр, багахан гурил тараажа хээд (холболдохонойнь тула) уһа нэмэхэл үлэнэ. Һайнаар худхажа бажууха.
- Талханһаа багахан зүһэмүүдые хэршээд, түхэреэн болгожо дэлгээхэ.
- Түбтэнь нилээд хэмжээнэй бэлдэгдэһэн мяхаа табяад, тарааха, тигээд дээрэһээнь үшөө нэгэ түхэреэн болгогдоһон талха табижа хушаха.
- Захануудыень шангаар шэмхэжэ хабшаха. Иимэл даа, шарбинаа гансал һайханаар шараха үлэшэнэ. Шарахадаа, багахан өөхэ хайлуулһан гү, али тоһотой шэрэм тогоо хэрэглэхэ хэрэгтэй. Хоёр талаһаань алтан шара гадаргуу бии болоходонь, эдеэгээ галһаань абажа, амталхада болоно. Энэ эдеэн ехэ садхабаритай ба амтатай болодог бшуу.
- Амтатайгаар холлогты!
Бүридүүлэгшэ хубинууд
- Хониной мяхан - 800 грамм
- Талхан - 2 стакан (+ 1 ехэ халбага татаһан мяханда)
- Үндэгэн - 2
- Дабһан - амтаараа
- Һонгино - 2-3 штуук
- Уһан - хахад стакан (+ 60 миллилитр талханда)
- Халуун үбһэн - амтаараа
- Өөхэн - 200 грамм
Энэ хадаа дүрбэн хүнэй эдихэ хоол болоно[3]