Манжын гүрэн
- Дүтэрхы удхатай бусад үгүүлэлые баһа Манжада үзээрэйгты.
Ехэ Цин гүрэн Манжа хэлэн ᡩᠠᡳ᠌ᠴᡳᠩ ᡤᡠᡵᡠᠨ | |||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
|
1636–1912 | |||||||||||||||
.svg) Туг (1889–1912) | |||||||||||||||
|
Түрын дуулал: 鞏金甌 "Сэбэр Алтан Хундага" (1911–1912) | |||||||||||||||
|
{Шаблон:Text symbol } | |||||||||||||||
.png) 1890 оной Цин гүрэн. Хиналтада байгаа газар нютагые тодо ногооноор; абахые үнгэлзэһэн гэбэшье хинагдаагүй газар нютагые гэгээн ногоон үнгээр харуулба. | |||||||||||||||
| Нийслэл |
Мүгдэн (Шэньян) (1636–1644)[lower-alpha 1] Бээжэн (Пекин) (1644–1912)[lower-alpha 2] | ||||||||||||||
| Томо хото | Пекин | ||||||||||||||
| Албан хэлэн | Манжа, Мандарин, Уйгур,Хитад хэлэнэй диалектууд | ||||||||||||||
| Шажан | Гүрэнэй шажан: Хитад арадай шажан, Түбэдэй Буддизм, Тэнгэриин шүтэлгэ, Бөө түргэл, ба бусад | ||||||||||||||
| Түрэ засаг | Эзэн хаан | ||||||||||||||
• 1636–1643 |
Абахай хаан (байгуулагша) | ||||||||||||||
• 1643–1661 |
Шүньжи хаан (Бээжэндэхи анханай) | ||||||||||||||
• 1908–1912 |
Сюаньтун хаан (һүүлшын) | ||||||||||||||
| Регент | |||||||||||||||
• 1643–1650 |
Доргон, хан хүбүүн Руи | ||||||||||||||
• 1908–1911 |
Зайфен, хан хүбүүн Чун | ||||||||||||||
| Юрэнхы сайд | |||||||||||||||
• 1911 |
Икуан, Чин ван | ||||||||||||||
• 1911–1912 |
Юань Шикай | ||||||||||||||
| Уласай хурал |
Зүблэхэ Зүблэл (1636–1733) Байхагүй (тогтоолой журам) (1733–1910) Зүблэхэ Зүблэл (1910–1912) | ||||||||||||||
| Түүхэн эпохо | Орой мүнөөнэй | ||||||||||||||
• Оройн Жингын ударидалга |
1616–1636 | ||||||||||||||
• Байгуулагдаһан |
1636 оной | ||||||||||||||
• Шун ба Урда Мин гүрэнэй байлдан дагуулга |
1644–1662 | ||||||||||||||
• Зүүнгарые нэгтэгэһэн |
1687–1757 | ||||||||||||||
• Хара тамхинай дайнууд |
1839–1842 (нэгэдэхи) 1856–1860 (хоёрдохи) | ||||||||||||||
• Хитад-Францын дайн |
1884–1885 | ||||||||||||||
• Нэгэдэхи Хитад-Японой дайн |
1894–1895 | ||||||||||||||
• Найман-уласай холбооной добтолон оролго |
1900–1901 | ||||||||||||||
| 1911 оной 10 һарын 10–1912 оной 2 һарын 12 | |||||||||||||||
• Сюаньтун эзэн хаанай орхилго |
1912 оной 2 һарын 12 | ||||||||||||||
| Дэбиcхэр газар | |||||||||||||||
| 1700[3] | 8800000 | ||||||||||||||
| 1790[3] | 14700000 | ||||||||||||||
| 1860[3] | 13400000 | ||||||||||||||
| Мүнгэн тэмдэгтэ |
Мүнгэ (wén) Саарһан мүнгэ | ||||||||||||||
| |||||||||||||||
Манжын Цин гүрэн (Манжа хэлэн ᡩᠠᡳᠴᡳᠩ ᡤᡠᡵᡠᠨ дайчин гүрүн, 1644 онһоо Манжа үндэһэтэнэй байгуулһан улас юм. Уласай нэрэ Манжа хэлээр Дайчин гүрүн, хитад нанхяадаар Да Чин (大清) гэдэг байһаниинь «ехэ арюун» гэһэн удхатай үгэ юм.
Энэ уласынь анхандаа Хойто Юань болон Нанхяадай Минб уласай тэмсэлые ашаглан гаража ерэһэн нүүдэлшэн арадай улас байһан болобошье анханай жэлнүүдһээ эхилэн хитаджаһан байна.
Нэрэ
Уласай албан ёһоной нэрэнь «Ехэ Чин» гүрэн. Анхандаа Монголшуудай дунда Хүндэлэлтэ Хаан хэмээн алдаршаһан Нурхачи баатарай ударидалган доро «Хожуу Цинь улас» (Хожуу Алтан улас) гэжэ нэрэлэгдэжэ байһан болобошье хүү Абахай хаанай үеһөө Монгол, Манжа, Нанхяад хэлэндэ эжэл удхаар хэрэглэгдэхэ «Чин» гэдэг үгээр уласаа нэрэгдэхэ болоо. Ехэ Чин гэхые Нанхяад хэлэндэ Да Чин (大清) гэхэ ба үүниие һунжаруулан мүн загбар эмэжэтэйгээр Дайчин гүрэн гэхэ болоо. Нэрын удхань Ехэ Арюун улас гэһэн удхатай.
Түүхэ
XYII зуунай эхин үеын Солонгос улас-Манжын дайн
Солонгос-Японой дайнай жэлнүүдтэ олон тооной хото, һуурин балгаһа боложо, хүн зониинь хоёр дахин хорогдобо. Газарай кадастрын мэдээгээр дайнай үмэнэ Солонгосой таряалангын талмай 1708 мянган кёль байһан бол 1611 ондо юрэдөө 541 мянган кёль болоһон байна. Энэнь дайнай хүлдэ таряалангын талмай һүйрэһэнһээ гадна баһа феодалнууд дайнай хүндэ байдалаар далимдуулан уласай газарһаа үлэмжэхэные булаан абажа, албан ноогдуулха тоололгоһоо нууһантай холбоотой байна. Хамжалга таряашадай нэрэ (ноби) тоо эрсэ үһэбэ. Дайнаар ушарһан хохиролоо ноёрхохо ангиинхан тэртээ тэрэгүй хооһорһон таряашадые мүлжэхэ замаар нүхэхые эрэмэлзэжэ байба. 1608 онд хунтайжа Кванхэ хаан шэрээндэ һуужа дайсануудаа усадхаһан «умар зүгэй ехэ» бүлэглэл ноёрхохо боложо уласай албан губшуур урида байгаагүй ехээр нэмэгдэжэ, дээрэхи бүлэгэй түлөөлэгшэд уласай газарһаа үлэмжэхэные булаан абажа таряашадыень хамжалагашалжа эхилбэ.
Байгуулга
Нурхачи баатар (1575—1626) 1616 ондо нэгэдхээд Лигдэн хаанда захидал элгээжэ, ниитын дайсан Лигдэн хааные Нурхачииие өөртэйнь тэгшэ зиндаанд харисаһанда дургүйсэжэ, хамтаржа ажиллахаһаа тадхалзаһан байна. Тэрэшье байтагай 1618 ондо Нурхачи Үбэр Халхын тайжанарые өөртөө татажа сэдьхэлыень урбуулха болоо. Нурхачи баатар «Дайсанаа зошон болгоё, зошоноо нүхэр болгоё» гэжэ яридаг байба.
Тэгсээр Хоршон, Горлос зэргэ аймагай тайжанар, мүн Үбэр Халхын тайжанар Нурхачитай холбоотон боложо, Лигдэн хаан гансаардаба. Үбэр Халхын тайжанар манжатай холбоо тогтоохдоо 1622 ондо Лигдэнэй эсэргүү байлдажа ухарааһан байна. 1623 ондо Лигдэн хаан Түмэд, Ордос зэргэ нютагуудые манжаһаа үрэһэн өөртөө нэгэдхэһэн байна.
1626 ондо Нурхачииие Абахай хаан (1592—1643) залгамжалжа, Лигдэн хааные өөрын талада оруулхаар шармайжа байба. Лигдэн хаан 1631 ондо манжын эсэргүү дайтан эхилжэ, нютагтань гүн дабшин ороһон болобошье 1634 ондо Хүхэ нуурай (одоогой Цинхай муж) зүг ухарч яваад өвчнөөр нас барав. Хүхэ хотые эзэлжэ, 1636 ондо манжын Абахай хаан өөрыгөө бүхы Монголой хаан үргэмжэлжэ, уласаа «Чин улас» хэмээн нэрлэбэ.
1640 ондо 1670 ондо манжын Энхэ Амгалан хаан Хүхэ нуурые эзэлбэ. 1646—1675 онуудта Һүнидэй Тэнгис тайжа, Лигдэнэй хүбүүн Эрхэ Хонгор, ажа Абунай, гуша Бүрни ваннар манжын эсэргүү бодоһон болобошье дарагдаһан байна.
хатан буулгадаг байба. Тиимэһээ Энхэ Амгалан хаан тэргүүтэн манжын хаад өөрһэдэйгөө баһахүү Юань уласай хаадай залгамжалагшад гэжэ үзэжэ байба.
Манжын ноёрхолой үедэ феодалой мүлжэлиг шэрүүдһэниинь манжа улас Энхэ Амгалан хаанай үеһөө сэсэглэн мандажа Тэнгэриие тэтгэгшэ хаанай үе хүрэтэр үргэлжэлһэн юм. манжын түримхэйлэгшэд, Монголой шара хара феодалые түшин, хүдэлмэршэн арад, албат, хамжалгын эрхэгүй байдалые уридынхаһаань бүри хүндэрүүлһэн бэлэй.
Монголой тухай манжанарһаа “Монгол саазын бэшэг"-т оруулһан хуули сүм феодал ангиин шэнжэ шанартайнь элэрхы юм. Тэдэгээр хуули ёһоор монголой хүдэлмэршэн олоной ажа түрэхэ хамаг юмые нарин шанда дүрэм хэмжээтэй болгожо, монгол газарта манжын хинаха сагдаха дэглэм тогтобо.
Тэмдэглэл
- Манжа хэлэн {{{1}}}; capital after 1625 for Later Jin, secondary capital after 1644.
- Манжа хэлэн {{{1}}}; primary capital afterwards
Зүүлтэ
- help)
- ↑ "Living in the Chinese Cosmos: Understanding Religion in Late Imperial China (1644–1911)", «What is Popular Religion», Columbia University
- ↑ International Studies Quarterly 41 (3). doi:10.1111/0020-8833.00053.
