Эвенкнүүд
| Эвенкнүүд |
|---|
Эвенкнүүд (өөрын нэрэ — эвэнкил[1]; тунгусы, якут. тоҥ уус; хитадаар 鄂温克族 — èwēnkè zú; монг. хамниган) – хойто зүгэй, Сибириин болон Алас Дурнын үсөөн тоото уугуул үндэһэ яһатан мүн. Хамнигад Оросто, Хитадта ба Монголдо ажаһуудаг.
Эвенк арадай хуушан нэрэнь «тунгус». Эвенк гэһэн тусхай нэрын баталагдатар (ХХ зуун жэлэй гушаад онууд), «тунгус» гэһэн нэрэ томьёо Орос гүрэнэй, мүн Европын зохёолдо маша дэлгэрэнги байһан. Хамнигадтай хүршэ арадуудтаяа нягта харилсаа холбоотой байлга тэдээнтэй адли бололгодо нүлөөлөө. Илангаяа ородуудтай, буряадуудтай, халха-монголшуудтай хажуугаар ажамидарһан хамнигадай дунда иимэ жэшээнүүд олон. Энэ үйлэ ябаса олон шалтагаантай: буряадуудай тэдээндэ орходоо диилэнхи байлга, Орос эзэнтэ гүрэнэй мүлжэгшэ муухай алба татабариин бодолго, яһатан хоорондын гэрлэлгэнүүд, ажахын хушала янза болохо мал ажал эрхилэлгын хүгжэлтэ гэхэ мэтэ. Жэшээлбэл, моритон тунгусууд (мал ажалтан, «мурчен» гэжэ өөһэдыгөө нэрлэдэг) зүүн зүгтэ Байгалай баруун эрьеһээ Амар мүрэнэй эхин хүрэтэр, хойто зүгтэ Баргажанай голһоо Кучидай нуурнууд хүрэтэр, урда зүгтэ Эргэнэ, мүнөөнэй Монгол Уласай таланууд хүрэтэр ажаһуудаг һэн. Алба татабари түлэхэ талаар тэдэ хэдэн томо бүлэгүүдтэ хубаарадаг байгаа: баргажанай, нэршүүгэй, урулын, юрөөгэй, армагай, сэлэнгын гэхэ мэтэ[2].
2010 оной хүн зоной тоосоогой баримтануудай ёһоор, Оросой холбоото уласта 38396 хамниган зон ажаһуудаг. Хамнигад үсөөншье һаа, оршожо таархаһан нютаг дэбисхэрэйнгээ хэмжээгээр Сибириин ондоо үндэһэ яһатанһаа булюу байдаг. Хамнигад Оросой холбоото уласай 11 нютаг можодо (хизаарнуудта, уласуудта, можонуудта) ажаһуудаг, үндэһэн ажаһуугшадай эрхэ зэргэтэй юм[2]. Хитадай зүүн хойто зүгтэ Хинганай шэлэ шадар (Үбэр Монголдо ба Хара-Мүрэн можодо), Монголдо ажаһуудаг.
Ажаглалта
- ↑ Этнографический сборник. — Улаан-Үдэ: Буряадай номой хэблэл, 1961. — Т. 2. — С. 29.
- ↑ 1 2 Афанасьева Е. Ф. «Росиин эвенкнүүд» — «Буриад судлал эрдэм шинжилгээний сэтгүүл», № 4, 2014 он, 80-82 хуудаһан