Истанбул

Истанбул хото
Истанбул хото
	— ехэ хотын захиргаа —
	тур. İstanbul şehri
Истанбул хотын захиргаа
	Топкапи ордон - Аясофия - Хүхэ лалын сүмэТопкапи ордон - Аясофия - Хүхэ лалын сүмэ
	Зурагай зүүн дээдэ үнсэгтэ Истанбул заагдаһан
Улас орон	Турк
Бүһэ	Мармара
Можо	Истанбул
Дүүргэ	27
Газар нютаг	1.830,92
Газарай байса	100
Хүн зон	11 372 613 хүн (2007)
Нягтарал	6 211 хүн/км²
Византи нэрээр МЭҮ 667 он	Байгуулагдаһан
Нова Рома нэрээр МЭ 330 он; 337 онһоо	Османай үе
Konstantiniyye (Осман Турк хэлээр) нэрээр 1453 он; Олон уласта Константинополь	Османай үе
Бүгэдэ Найрамдаха Турк Уласай үе	Истанбул нэрээр 1923 ондо (Турк хэлэн); Олон уласта Константинополь, энэнь 1930 онһоо Истанбул болоһон
Сагай бүһэ	Истанбулай саг (НЗНС+2)
Телефоной_код	(+90) 212 (Европ дахи хэһэг); (+90) 216 (Ази дахи хэһэг)
Шууданай индекс	34010-һаа 34850 болон 80000-һаа 81800
Автомашин	34
Сахим газар	Истанбулай сахим портал

Истанбул (дэлхэйдэ хотонуудай дотор 3-т, хотын нютаг дэбисхэрүүдһээ 21-т) болоод соёл уралиг, санхүүгай түб юм. Хотонь Стамбул можын 27 дүүргэтэй өөртөө багтаадаг. Истанбулиинь Босфорой хахад арал дээрэ оршохо болоод Туркын баруун хойто хэһэгэй Алтан Эбэр хэмээхэ үбэр газарые эзэлдэг. Босфорой Ази дахи болон Европо дахи талуудай али алин дээрэнь оршохо болоод хоср тиб дээрэ оршодог дэлхэйн сорын ганса метрополи хото юм. Ута удаан түүхынхээ ябасад Латинайа эзэнтэ гүрэн (1204—1261), Оттоманай эзэнтэ гүрэн (1453—1922) зэргэ гүрэнүүдэй ЮНЕСКО-гай Дэлхэйн үбын жагсаалтада ороһон байна.

Газар зүй

Хотын байрашал

Гантиг тэнгисэй Босфор хоолойн хоёр хажуугаар доболиг газарда оршодог. Хотын ехынхи хуби Бага Ази хахад арал руу хоёр худалдаа наймаанай замуудай бэлшэрдэ оршодог ушариинь Истанбул хото түргэгөөр урган бэхижэжэ байгаа.

субтропикын сагай уларилтай. Январиин дунда температура — 5,2°С, августын дунда температура — 23,6°С, жэлдэ 633 мм шииг нойтонтой.^[1] талмайнь 1.830,92 км². Оршом 11,37 сая хүн зонтой. Истанбул 27 дүүргэдэ хубаагдадаг. Хотын захиралга 4 жэл бүри һунгагдаһан орон нютагай захиргааһаа гүйсэдхэдэг.

Эдэй засаг

Турк уласай ажаүйлэдбэриин 60 % оршом энэ хотодо байна: машина бүүтэлгэ, химиин ажаүйлэдбэри, цемент бүүтэлгэ, эдеэ хоолой ажаүйлэдбэри, хүнгэн индустри (буд нэхэлгын, арһанай, гуталай, оёдолой индустри), мебелиин, саарһанай, шэлэй бүүтэлгэ. Гурбан дээдэ һургуулитай (Истанбулай дээдэ һургуули, Истанбулай технологиин дээдэ һургуули болон Богазичи дээдэ һургуули). Эдэй засагай академи, худалдаанай академи, уран һайханай академи.

Түүхэ

Гэгээн Иринын церковь

МЭҮ 660 ондо оршом Византи нэрээр байгуулагдаһан. МЭ 330 он хойшо Римэй эзэн хаанай Константинай нэрэмжэтэ Константинополь (дундада зуунай ородой удха зохёолдо Царьград — «Хаанай хото» нэрэтэй) нэрэтэй байгаа.

395 он хүрэтэр загалмайтануудай Латин эзэнтэ гүрэнэй ниислэл).

1453 ондо туркуудһаа эзэлһэн тиигэд Истанбулда ондоо нэрэ үгэгдэһэн. 1453—1918 ондо Гэгээн Иринын церковь (6 зуун, 6 ба 8 зуунда һандаргаһан, һэргээн бодхооһон), Гэгээн Софиин томо церковь, Гэгээн Феодорой церковь (Килисе-Джами, 11 зуунай 2 хахад, 14 зуунай дойбод зурагууд), Хора монастыриин церковь (Кахрие-джами, 13 зуунай эсэс — 14 зуунай эхин, 14 зуунай эхинэй дойбод зурагууд), гэхэ мэтэ.

Зүүн асуудалай шухала хэһэг оробо, 1914—18 онуудай Нэгэдүгээр дэлхэйн дайнай шалтагаануудай нэгэн.

Нэгэдүгээр дэлхэйн дайнай үедэ Германиин эзэнтэ гүрэнэй холбоотон байгаа ушар Түб хүcэнүүд диилдэһэн һүүлдэ, 1918 оной ноябриин 13 Истанбул Англиин, Франциин ба Италиин сэрэгүүдһээ эзэмдэһэн. 1919 ондо байгуулһан Антантаһаань Истанбулые сүлөөлбэ. Дүрбэн жэлэй үндэһэнэй сүлөөлгын дайн һүүлдэ Европын уласууд Бүгэдэ Найрамдаха Турк Уласай бэеэ даанги байдалые мэдэрбэ.

Уран барилга

Шэнэ Мечеть

Алтан Эбэр (Истанбул) тохой хотын Европын зоные 2 хэһэгдэ хубаагдадаг: хахад аралда (тохойн урдада) оршодог дундада зуунай дүрсые (уйтан гудамжууд, олон лалын сүмэнүүд) бүтэн байлгагдадаг Эминёню (Гантиг тэнгисэй эрьедэ (Мода нютаг) виллатай, томо сэрэгэй казарматай Ускюдар (тур. Üsküdar) нютаг.

Гурба үеын байра барилгууд мүнөөнэй хотын уран барилгын дүрсые бэлдхэнэ. Гэгээн Иринын церковь (6 зуун, 6 ба 8 зуунда һандаргаһан, һэргээн бодхооһон), Гэгээн Феодосиин церковь (Гюль-джами; 9 зуунай 2 хахад), Мирелейон (Будрум-джами; 10 зуунай 1 хахад), Гэгээн Сергиин ба Вакхын церковь (Кючюк Айя-София, 6 зуун), Гэгээн Андрейн церковь (Ходжа Мустафа-джами; 7 зуун), Гэгээн Федорай церковь (Килисе-джами; 11 зуунай 2 хахад — 14 зуун), Пантократорай сүмын комплекс (Зейрек-джами; 12 зуун), Гэгээн Феодорой церковь (Килисе-Джами, 11 зуунай 2 хахад, 14 зуунай дойбод зурагууд), Хора монастыриин церковь (Кахрие-джами, 13 зуунай эсэс — 14 зуунай эхин, 14 зуунай эхинэй дойбод зурагууд), гэхэ мэтэ.

Айя София томо церковь

Турк дундада зуунай үеын барилгууд: ордонууд — Анадолухисары ордон (14 зуунда байгуулһан), Румелихисары (1452), Едикуле (1455); лалын сүмэнүүд — Фатих-джами (15 зуун; һандаргалга һүүлдэ һэргээн бодхооһон), Баязида (1497—1503 гү, али 1505, Кемаледдин уран баригша), Шахзаде (1548, Синан уран баригша), Сулеймание (1550—1557, Синан уран баригша), Ени-джами (1597—1663), Ахмедие (1609—17, Мехмет-ага уран баригша); Топкапы ордоной барилгууд — Чинили-кёшк һарабша (1472, Кемаледдин уран баригша), Ереванай һарабша (1635), Багдадай һарабша (1638), уһан оргилуурууд. 18 зуун һүүлдэ Истанбулай уран барилгада баруун Европын шэнжэнүүд нэбтэрнэ. 19 зуунда эклектик барилгуудай байгуулга эхилжэ байна; 20 зуунда — функционализм шэнжын барилгуудай байгуулга эхилһэн. 1950 арбан жэлдэ Истанбулай ведутся работы по заһабари эхилһэн.