Жамбалов Цыдып Жамбалович
| Жамбалов Цыдып Жамбалович | |
|---|---|
| Түрэһэн үдэр | 1931 оной мартын 1 |
| Түрэһэн газар | |
| Наһа бараһан үдэр | 1982 оной мартын 11 (51 наһатай) |
| Наһа бараһан газар | |
| Эхэтэнэй эрхын байдал | |
| Ажаябуулгын янза | Шаблон:Шүлэгшэ |
| Зүг шэг | Уянгын шүлэг |
| Жанр | шүлэг |
| Эхин | «Широкая дорога» (1961) |
Жамбалай Сэдэб (буряад шүлэгшэ-уянгын шүлэгшэ, оршуулагша.
Намтар
Цыдып Жамбалов Буряд-Монголой АССР Агын тойрогой (мүнөө Үбэр-Байгалай хизаарай Агын аймаг) Урда Аргали нютагта 1931 оной мартын 1 түрэһэн байна. Тоонто нютагтаа дунда һургуулияа дүүргээд, 1951 ондо Совед Армида татагдажа, Алас-Дурна зүгтэ алба хаагаа. Тэндэл байха үедөө шүлэгүүдые бэшэжэ эхилһэн байха юм.
Агын багшанарай училищиин гурбан курс дүүргэһэнэй удаа, тойрогой соёлой таһагай Улаан майханай шалгагша, һүүлээрнь комсомолой тойрогой хорооной заабаришанаар ажалайнгаа намтар эхилһэн байна.
1969 ондо М.Горькын нэрэмжэтэ уран зохёолшодой дээдэ һургуулииин дэргэдэ байһан Дээдын уран зохёолой хэшээлнүүдые дүүргээ. Һуралсалайнгаа һүүлдэ "Агын Үнэн" сониной эрхилэгшын орлогшоор хүдэлөө. СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн боложо абтаа.
1982 оной мартын 11-дэ Ага тосхондоо наһа бараа.
Зохёохы ажал ябуулга
«Үргэн харгы» (Широкая дорога) гэһэн шүлэгүүдэй түрүүшын ном 1961 ондо Шэтэдэ гараһан байна.
Ород буряад хэлэнүүд дээрэ Улаан-Үдэ, Шэтэ, Эрхүү болон Хабаровск хотонуудта хэблэгдэһэн, 10 гаран шүлэгүүдэй согсолбриин автор.
«Наран толгой» (Солнечный косогор) (1962), «Дэлгэр сэдьхэл» (Широкая душа) (1969), «Залиршагүй наран, нугаршагүй хүн!» (Вечно солнце, человек несгибаем) (1977), «Шүлэгүүд. Дуунууд» (Стихи. Песни) (2001). Эдэ шүлэгүүдэй согсолборинуудаар Ц. Жамбалов олондо мэдээжэ болоо.
«Широкая дорога» (Шэтэ, 1961), «Нерушимое братство» (Эрхүү, 1972), «На перехват солнца» (Эрхүү, 1985) гэһэн шүлэгүүдэй номууд ород хэлэн дээрэ оршуулагдажа гараһан байха юм.
Ц. Жамбалов үхибүүдтэ зорюулжа олон шүлэгүүдые бэшэһэн байна. «Ягнёнок в очках» (Шэтэ, 1963), «Талын дунда» (В степи) (1964), «Мүрысөөн» (Соревнование) (1971 ондо, 2011 ондо дахин хэблэгдээ[1]), «Шанга хөөрэлдөөн» (Серьёзный разговор) (1967) иимэ номууд үхибүүдэй анхаралда гараһан.
1985 ондо Эрхүү хотодо хэблэгдэһэн «На перехват солнца» гэжэ нэрэтэй шүлэгүүдэй согсолбори уран зохёолшын һүүлшын ном болоһон түүхэтэй.
Буряад арадай элитэ поэт, оршуулагша Цыдып Жамбаловай шүлэгүүд:
Бэшэг
Агаарай онгосоор гү,
Али
Түмэр замаар
Аяар холоhоо аяншалжа бууhан.
Мэндын бэшэг,
Мэндын бэшэг шамайгаа
Миhэрэн, миhэрэн уншажа hуунам.
Хоер-гурбан үгөөршье ,
Хори гушан мүрөөршье
Моторлон бэшэгдэhэн энэ бэшэг,-
Молор талаhаам ерэhэн хэшэг!-
Улаан нюураараа үетэн нүхэдөөрөө
Уулзаhан мэтэ болобоб.
hүниндөө зүүдэлдэг нютагни өөрөө
Унэндөө яаhан холо бэ!
Эндэ hүни, тэндэ үдэр….
Эндүүржэ гэнтэ эртэ hэринэб.
Үргэhэн хүрэнэгуй: унта үтэр!
Үгы! «Зөөлэн бүхые» диилэн хориноб.
Бэеэ хуряадаг бүрэг хүн бэшэб,
Бэлэхэн юумэндэ сэдьхэл баясана,
Монсогойлhон бодолни далияа дэбижэ ,
Молор талаяа зугадажа ябашана.
Дууша басаганда
Ниидэхэ хабатай бүргэд бэшэб,
Нимгэхэн лэ эльгэтэйб, уянби.
Гунигтай, шэмэгтэй гээшэнь,
Гургалдай, шиниим аянга.
Харсага болоод шамайе
Хам бариха аргагүйдөө -
Дуранай дулаахан шэмые
Дуhаагааб нюдэнhөө, мүнөөдөө…
Сэрэг нарhан
Ная, ерэ, зуун жэлэй
Намжар hайхан түүхэтэй,
Зурыгша нэмжээ нарhан ой
Зундаа, үбэлдөөш бү хатаг!
Будалан уулын хормойhоо
Буурсаглажа ургаад лэ,
«Сэрэг» гэжэ нэрэтэйшhаа,
Сэдьхэлдэ урин нарhад лэ.
Хүн, амитан бэшэш hаа,
Хүүехэ шааяхань хэсүүл.
Байгаалиин шэрүүн аашаhаа
Балай hүрдэжэ үзөөгүй.
Дайдада ургаhан эдэ нарhад
Дай яагаад хэхэ hэм.
Нэрэнь зүб - «Сэрэг-Нарhан»….
Нэгэл юумэ эндэ хэлэхэм:
Буу зэбсэг, хэрэггүй
Булта дэлхэйдэ болоходоо,
Нарhан туужаяа «сэрэг» гээд,
Нэрлэхэдэшье яахаб одоо.
Ургы сэсэгүүдые, нямняа,
Ургамал, таряа талха
Шэмэрүүн, хуурай hалхинhаа
«Сэрэг-нарhад» хамгаалха…..1959 он.
Саг
Үрдихэбди…
Үшөө саг бии ха юм даа:
Үглөөдэр гэжэ бии…
Нүгөөдэр…
Хойто жэл…
Иигэжэ этигэнэбди заримдаа,
Энэ hайхан элдин сагтаа найдажа.
Саг-засаг. Жама еhыень мэдэнгүй –
Садхалдяад.
Сахижа нарилжа шадангүй,
Хүнгэхэнөөр үнгэргэбэл, бирагүй –
Хүрьhэтэ дэлхэйдэ
Хүн түрэhэнэй нэрэгүй.
Саг – зөөри, шухала, нангин. Заяандаа
Садахагүйш, шамарлажа голохогүйш!
Гамнангүй үнгэргэhэн сагайнгаа
Газардажа мүнхэбэлынь –
Урьhаар олохогүйш!
…Хүн!
Хүрьhэтэ дэлхэйдээ мүнхэжэхэ гээ hаа,
Хүндэлэ сагаа – засагаа.
Алта, мүнгөөршье андалдашагүй сагаа
Алаха эрхэгүйш тэрэ тушаа.
Сагаан талада
Нүгөө захаhаань хүртэшэгүй
Нюдэ алдама тала дайда.
Саhан хүнжэлөө хэдэржэ,
Салуу тэнюун хабтайдаг.
Хууяа hалхинда үсэрхэн
Хуhан модод найгаагүй-
Долгео нэшэн, хүсэрхэн
Дошхон далай эбхэрээгүй.
Харин саhа эсхэн үсэдөөр
Харьялаа голой нюруудал,
Хонин hүрэгүүд буусадаа
Хотолон бурина уруудан.
Зэмэлхын аргагүй, хайратай
Зээрдэ морин галгинхай.
Эзэниинь хэн байлтайб?
Эсэшөө, энэ эгээ, Балданхайл.
Тулиhан зүдэрhэн хонишондо
Туhалха нүхэд байхал,
Ааяма дулаахан байшанда
Абаашаха дулаасуулхал. 1959 он.
Зэмэ
«Бүhэтэй хүнэй урдуур бү гара», - гэжэ
Бүри урдань даа хэлсэдэг байгаа бэзэ?
Зэ тиигээл hаа, урдам оронгуй зантайлгаад,
Зэргэ ябаха байгаа бэшэ гүш намтайгаа?!
Хитүү hэмнэйш, дурладаг hэмнэйш, алим,
Хирлүүлнэ гээшэ гүш намайгаа али миин?
Ошожо ошожо басагадта гартааш гэлсүүлнэб
Олигтой гээшэ гү? Юуншье гэhэн хэсүү юм!
Бүhэтэй хүнэй урдууршье гараа хадаа,
Бүри зэмэлүүлнэгуйш, магтуулнаш хододоо
Халаанайнгаа даабари дүүргээгуй баhал зэмэтэй
Балгаанайнгаа газаа харалсахамшье бэрхэл, шамтай . 1958 он.
Талын харгыгаар
Харгымни ойртоно
Хазаарта хүлэгэй түргэндэ,
Сэдьхэлни баясана
Сэнгүүхэн нүхэрэй дүтэхэндэ .
Хаана зоринобиб,
Харанхы hүүниин тэг дунда?
Яахадаа яаранабиб,
Яhала ойрын харгы замда ?
Талын харгыгаар
Табилуулнаб эмниг мореороо,
Сэлгеэхэн агаар
Сээжыем эльбэнэ зоргоороо.
Харгын дардамда
Хангилай шэлэ дутэлнэ,
…Гэнтэ урдамни
Гэрэлтэн одод дүлэтэнэ.
«культбазаяа
Хүрэжэ ерэхэдэшни, хүбүүхэн,
Зулгы гансаяа
Золгоод бусахашни хүхюухэн»-
Сэдьхэлни дабтана
Сээжынгээ дууе омогоор,
Хүлэгни заадана
Хүлнүүдээ татан жороогоор. 1960 он.
Сүсэгы
Үсэдөөр орохо хоолойдош
Хара сай,
Үшөө хара хилээмэн.
Үнгэрhэн тэрэ саг,
Хатуу саг…
Үбгэн баабаймни хэлээ hэн:
«Альганайнгаа холотор
Аргагүй талхиhан
Аржан шэниисэ аятай даа.
Зөөхэйдэ холиhон хилээмэ үмхэхэм
Зүд зохид лэ наятайдаа…»
Үбгэн баабайнгаа хэлэhэн үгые
Үнэтэ дээрэ тоолоноб.
Баабайн магтаhан зөөхэй – сүсэгые
Бадагууд соогоо сүршэнэб… 1959 он.