Чуйков Василий Иванович

Б.Н. Ельцинэй нэрэмжэтэ номой сангай дансанууд

Тус статья соо жасануудһаа дансанууд хэрэглэгдээ Б.Н. Ельцинэй нэрэмжэтэ Юрэнхылэгшын номой сангай

Подробнее

Рувикидэ иимэ обогтой ондоо хүнүүд тухай үгүүлэлнүүд бии Чуйков.

Чуйков Василий Иванович
Түрэһэн һара/үдэр	31 январиин (12 февралиин) 1900 оной или 1900 оной февралиин 12(1900-02-12)[…]
Түрэһэн газар	Серебряные Пруды[d], Венёвскын хошуун[d], Тулын можо[d], Оросой эзэнтэ гүрэн
Наһа бараһан һара/үдэр	1982 оной мартын 18(1982-03-18)[…] (82 наһатай)
Наһа бараһан газар	Москва, Зүблэлтэ холбоото улас
Сэрэгэй түрэл янзань	Улаан арми
Нэрэ зэргэ	Зүблэлтэ Холбооной Маршал[d], Бригадын захирагша[d], Дивизиин захирагша[d], Корпусой захирагша[d], Генерал-лейтенант[d], генерал-полковник[d] и Армиин генерал[d]
Захираа	9-дэхи арми[d]
Дайн/байлдаан	Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн[d] Оросой эрхэтэнэй дайн Зүблэлтэ-финска дайн (1939-1940)[d] Япон-Хитадай дайн[d]
Шангууд ба шагналнууд	СССР-эй Гүрэнэй Гербын алталмал дүрсэтэй Хүндэлэлэй зэбсэг[d] (1968 оной февралиин 22)
Гар табилга
РУВИКИ.Медиа дахи Медиафайл

Васи́лий Ива́нович Чуйко́в (1900 оной январиин 31 (февралиин 12), Оросой эзэнтэ гүрэн Тульска губерниин Венёвска хошуунай Серебряные Пруды гэһэн тосхондо түрэһэн — 1982 оной мартын 18, Москва, РСФСР, СССР) — зүблэлтын сэрэгэй дарга. Зүблэлтэ Холбооной Маршал (1955). Зүблэлтэ Холбооной хоёр дахин Баатар (1944, 1945). 1942 онһоо 1946 он болотор — Сталинградай байлдаанда онсо шалгарһан 62-дохи сэрэгэй (8-дахи гвардиин сэрэгэй) захирагша. Германи гүрэндэ зүблэлэй эзэмдэһэн сэрэгүүдэй Бүлэгэй ахамад захирагша (1949—1953), Киевска сэрэгэй тойрогой захирагша (1953—1960)=, Зүблэлтэ Холбооной хуурай газарай сэрэгүүдые ахамад захирагша — Зүблэлтэ Холбооной сэрэгэй хамгаалгын Сайдай орлогшо (1960—1964), Зүблэлтэ Холбооной сэрэгэй бэшэ эрхэтэдые хамгаалгын сэрэгэй дарга (1961—1972). ЦК КПСС-эй гэшүүн (1961—1982). Волгоград баатар — хотын хүндэтэ эрхэтэн.

Намтар

1900 оной январиин 31-дэ (февралиин 12 — шэнэ литээр) Тульска губерниин (мүнөө Москвагай можын) Серебряные Пруды һууринда (мүнөө тосхон) олон хүүгэдтэй таряашанай гэр бүлэдэ түрэһэн юм. Эсэгэ — Иван Ионович Чуйков (3.03.1865 — 27.06.1958), үнэн алдартанай шажан шүтэлэй, Серебряные Пруды нютагай таряашан. Эхэ — Елизавета Фёдоровна Чуйкова (түрэһөөр — Карякина, 5.09.1865 — 29.03.1958), үнэн алдартанай шажан шүтэлэй, Широбоково һуурингай таряашан. Һүмын дэргэдэхи эхин шатын һургуулиин дүрбэдэхи анги (1907—1911) дүүргээд, 12 наһатайдаа ажал хэхэеэ Петроград хото ошоһон, мориной дарабша бүтээдэг дарханай шаби болоо. 1917 ондо Кронштадтамина табидаг бүлэгэй эдир далайшан (юнга) болоһон юм.

Эрхэтэдэй дайн

РККА-да 1918 оной апрель һараһаа, Москвагай сэрэгэй- инструкторска нэгэдэхи курсын курсант болоо,1918 оной июль һара соо Москва хотодо зүүн эссернүүдэй буһалгаа даралганда хабаадалсаа. Эрхэтэдэй дайнай үедэ буудалгын ротын захирагшын туһалагша, 1918 оной ноябрь һараһаа — буудалгын полкын захирагшын туһалагша, 1919 оной майн 4-дэ РКП(б)-эй гэшүүнээр абтагдаһан юм. 1919 оной май соо арба юһэтэйхэн Чуйков байлдаанай талмай дээрэ шархатаһан захирагшаяа һэлгэжэ, тэрэ үдэрһөө 1921 оной һүүл болотор Буудалгын 5-дахи дивизиин 43-дахи полкые ударидаһан байна.(1919 он болотор — 2-дохи Сэрэгэй буудалгын 28-дахи дивизиин 40-дэхи полк). 1919 оной июль соо тэрэнэй полк Колчагай сэрэгшэдые Воздвиженка, удаань Воскресенское һуурингуудһаа намнажа,Аллаки тосхон доро сагаантанай полкые бута сохижо, Караболка болон Куяш һуурингуудые эзэлһэн юм.

Дайнай үедэ Василий Чуйков 4 дахин шархатаа:1919 оной май һарада Зүүн дайнда Елабуга доро (Мурзиха һуурин) — гараа шархатаа; 1919 оной июль һарада Зүүн зүгэй дайнай Муслюмово һууринай дэргэдэ (мүнөө Челябинскын можын Кунашакска аймагта) — хүлөө шархатаа; 1920 оной май соо Баруун зүгэй дайнда Лепель доро — хүлөө шархатаа;1920 оной сентябрь соо Баруун зүгэй дайнда Остров хото доро тэһэрдэг һомонһоо дала мүрөө шархатаа. Чуйков Улаан Тугта хоёр орденоор болон нэрэтэ алтан часынуудаар болон алталмал буугаар шагнагдаһан байна.

Агууехэ Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай урда тээ

Василий Иванович и Валентина Петровна Чуйковтан, 1926 он

1921 оной июль һараһаа 1922 оной январь болотор— Смоленскэ губерниин Велиж хотын гарнизонай дарга, № 4-дэхи сэрэгэй бүлэгэй дарга, 2022 оной январь һараһаа дахин полкын захирагша.

1925 ондо М. В. Фрунзын нэрэмжэтэ РККА-гай Сэрэгэй академи дүүргээ, 1927 ондо — Академи гэжэ нэрлэгдэһэн Зүүн зүгэй таһаг дүүргээ. 1926 ондо дипкурьерэй нюуса тушаал доро түрүүшынхиеэ Хитад хүрэжэ ерээд, Харбин, Мукден, Дайрен, Тяньцзинь болон Бээжэн хотонуудаар ябаһан байна.

1925 ондо түрэһэн тоонто Серебряные Пруды тосхон амаралтада ерэхэдээ, Валентина Павловатай ушаржа, тэрэнь 1926 ондо һамганиинь болоод, Чуйковтан бүхэли наһандаа сугтаа ажаһуугаа.

1927 оной ноябрь һара соо — Москвагай сэрэгэй тойрогой штабта таһагай даргын туһалагша болоо. 1927 оной июль һараһаа — Хитадта сэрэгэй зүблэгшэ. 1929 оной сентябрь һараһаа — В. К. Блюхерай Алас-Дурнын Улаан тугта Онсо сэрэгэй штабай таһагай дарга, КВЖД дээрэхи эсэргүүсэлгэдэ хабаадаа, тэрэ тоодо 1929 оной ноябриин 20-до Манжуури хотодо хитад сэрэгэй бүлэгүүдые бэеэ тушаалган тухай хэлсээнүүдтэ, 1932 оной август һараһаа— тагнуулай даргануудай бүридхэлые һайжаруулгын Курснуудай дарга. Англи хэлэ тусгаар хэмжээндэ мэдэхэ байгаа.

И. В. Сталинай нэрэмжэтэ РККА-гай механизаци болон моторизациин Сэрэгэй академиин дэргэдэхи академическэ һуралсал 1936 ондо дүүргээ. 1936 оной декабрь һараһаа — механизированна 4-дэхи бригадын захирагша (Киселевичи, Бобруйск хотонууд), 1938 оной апрельһаа— буудалгын 5-дахи корпусай захирагша, 1938 оной июнь һараһаа — Белорусска сэрэгэй тойрогто Бобруйска сэрэгэй бүлэгые хүтэлбэрилэгшэ. 1939 оной сентябрь соо сэрэгэй бүлэг 4-дэхи сэрэг гэжэ нэрлэгдээд, Чуйков тэрэниие толгойлжо, РКК-гай Польска сэрэгэй үйлэдэ хабаадаба.

1938 оной октябриин 7-до Зүблэлтэ Холбооной хамгаалгын арадай комиссарай дэргэдэхи Сэрэгэй зүблэлэй гэшүүнээр томилогдоо. 1939 оной декабрь соо хойто Карелиин Советско-финска дайнда 1939—1940 ондо дайлалдаһан 9-дэхи сэрэгэй захиралтын тушаалда эльгээгдэһэн юм. Суомуссалмиин дэргэдэхи байлдаанда диилдэхэеэ һэдэлгэтэй гээд тушаалһаа буулгагдаһан М. П. Духановые һэлгэжэ, удаа дараалан, финска гурбан полкануудые хүреэлэндэ абажа, РККА-гай буудалгын хоёр дивизи бута сохиһон байна.

1940 оной март һараһаа декабрь болотор — Баруун тусхай сэрэгэй тойрогой 4-дэхи армиие дахин ударидажа эхилээ. 1940 оной декабрьһаа 1942 он хүрэтэр В. И. Чуйков Хитадта сэрэгэй атташе болон Хитад сэрэгэй Чан кайши гэжэ нэрэтэй ахамад захирагшын гол сэрэгэй зүблэгшын тушаалнуудые эзэлһэн байна. Энэ үедэ Хитад гүрэн түб аймагуудыень, Манжуури болон хитад хэдэн хотонуудые эзэмдээд байһан япон эсэргүүсэдтэй тэмсэлэй дай ябуулжа байгаа. Энэ хаһада япон арми сэрэгэй хэдэн үйлэнүүдые үнгэргөө. Гэхэ зуура, Чуйковай урда эгээл бэрхэшээлтэй зорилто табяатай һэн — япон сэрэгтэй тэмсэлэй нэгэдэмэл дайе гүрэн дотор тогтууритай бариха шухала байгаа, тэрэ үедэ, Хитад гүрэн дотор Хитадай коммунис намай (Мао Цзэдун) болон гоминьданай (Чан Кайши) гээд сэрэгүүдэй хоорондо сэрэгэй тулалдаанууд ябуулагдаа, үнэн дээрэ энэ- эрхэтэдэй дайн болоно бшуу. В. И. Чуйковай аша туһаар сэрэгэй бодолгын энэ хүшэр байдалда Хитадта байдал хасардагдажа, Япон эсэргүүшэдһээ Зүблэлтэ засагай Алас Дурнын хилэнүүдые хамгаалжа шадаха гайхамшаг ехэ фронт байгуулагдажа эхилһэн байгаа.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эхилһээр, тэрэниие Хитад гүрэнһөө һөөргэнь дуудажа, ябуулагдажа байһан бодото дайн руу эльгээхыень гуйжа оло дахин Дээдын захиралдаа хандаһан байгаа.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнда (1941—1945)

62-дохи армиин Захирагшын пункт: сэрэгэй штабай дарга Н. И. Крылов, сэрэгэй захирагша В. И. Чуйков, Сэрэгэй зүблэлэй гэшүүн К. А. Гуров, Гвардиин сэрэгэй 13-дахи дивизиин командир А. И. Родимцев, 1942 оной декабрь һара

Гэрэл зураг дээрэ: 62-дохи армиин сэрэгэй зүблэлэй гэшүүн К. А. Гуров болон 62-дохи армиин захирагша В. И. Чуйков. Сталинград

62-дохи армиин захирагша, генерал-лейтенант Василий Иванович Чуйковай дайшалхы тодорхойлолго (1942 оной ноябриин 7-ой)

Генерал-лейтенант Василий Иванович Чуйков Хитадһаа Тула руу эльгээгдээ, тэндэ Сталинград руу шэглэхэ арми бүридхэгдэжэ байгаа. 1942 оной май һараһаа — Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай хабаадагша (1941—1945). Нөөсэ 1-дэхи армиин захирагшаар томилогдоо (1942 оной июлиин 10-һаа 64-дэхи арми гэжэ нэрлэгдээ).

Июлиин 22-һоо — хүсэндөө ябуулагдажа байһан армида 64-дэхи армиин захирагша. 1942 оной августын 4-һөө Сталинградай фронтын захирагша В. Н. Гордовай захиралтаар армиин захирагшаһаа сүлөөлэгдэжэ, 64-дэхи армиин шууд бүлэгые захирагшаар томилогдоо. Сталинград руу холын оршон руу хамгаалалгын байлдаануудта хабаадаа.

1942 оной сентябриин 12-һээ — РККА-гай 62-дохи армиин захирагша В. И. Чуйков Сталинградые заатагүй аршалан хамгаалха гэһэн даабари абаба. Дайнай захирал генерал-лейтенант Чуйковые эрид хатуу зантай, зоригтой болон шууд ехэ мэдэсэтэй, харюусалгын үндэр мэдэрэлтэй, өөрынгөө уялга мэдэрхэ һайн шанартай абари зантай гэжэ мэдэдэг байгаа. В. И. Чуйковай ударидалга доро сэрэгшэд Сталинградые хамгаалжа, һандарһан хотын гудамжаар, таһархай талмайнууд дээрэ, үргэн Волга мүрэнэй эрьедэ зургаа һарын баатарлиг дайшалхы габьяагаараа суурхаа. Манай сэрэгшэдтэ ороходоо дайсанай сэрэгшэдэй олоншьеһаа, мүн танк, самолёдуудай тоогой талаар хэды дээгүүр байбашье, 1942 оной сентябрь һарада генерал-лейтенант Чуйковай ударидаһан 62-дохи армиин частьнууд амиды хүсөөрөө немец булимтарагшадта ехэхэн хохидол үзүүлээ (20 мянга хүрэтэр немец сэрэгшэдые, офицернүүдые, техникыень үгы хэһэн юм).

Хамгаалгын байлдаанай түгэсхэлдэ армиин сэрэгүүд Сталинградай тракторай заводһоо, «Баррикады» гэһэн заводһоо хойто зүгэй аймагуудые, «Красный Октябрь» заводой тусхай зарим цехуудые, хотын түбэй хэдэн кварталнуудые аршалан хамгаалһан байна.

Сталинградта В. И. Чуйков дүтын байлдаанай арга онол нэбтэрүүлээ. Зүблэлтэ болон немецүүдэй окопонууд граната шэдэхэл зайда байгаа. Энэнь германиин самолёдууд болон артиллериин ажаллахада бэрхэшээлтэй болгоо, тэдэнэр өөһэдынгээ сэрэг дайрахаяа айгаа бшуу. Танкын сэрэгэй генерал Фридрих Паулусай ударидалга доро вермахтын хээрын 6-дахи армиин хүнэй диилэнхи хүсэтэй байгаашье һаань, зүблэлэй сэрэгүүд хододоо, гол түлэб һүниин сагта добтолжол байгаа. Энэнь үдэрэй туршада орхигдоһон байрануудые буляан эзэмдэхэ арга боломжо олгуулаа. Улаан Армиинхидта Сталинградай байлдаанууд хотын дэлисын түрүүшын хүшэр байлдаанууд байгаа. В. И. Чуйковай нэрэ мүн лэ тусхай добтолгын бүлэгүүдэй бии бололготой холбоотой. Тэдэнэр эгээл түрүүн гэрнүүдтэ гэнтэ добтолон орожо, газар дорохи холбоонуудые хэрэглэжэ, ябадаг байгаа. Ажаһуудалай гэр байранууд (жэшээнь, Павловай гэр), цехүүдэй һандаргалтанууд болон газар дорохи хүндынүүд дүтэлхын аргагүй бастионууд боложо, хамгаалагшад тэндэһээ ганса бэеэ хамгаалдаг бэшэ, харин харша добтололгонуудые эхилдэг һэн.Немецүүд хэзээ, тон шухалань, хаана, али талаһаа добтолго хүлеэхэеэ мэдэдэггүй һэн. Удаань энэ дүршэл В. И. Чуйковта Берлин хото абалганда хэрэглэгдээ бэлэй (1945 оной апрелиин 16 — майн 2). Тэрэние «генерал-штурм» гэжэ дэмы нэрлээгүй.

Сталинградые хамгаалха эгээл хүшэр үе сагта В. И. Чуйковай сэрэгүүд үргэлжэлһэн тулалдаануудые дабажа гарахаһаа гадна, Сталинградай байлдаанай һүүлшын шатада (1942 оной июлиин 17 — 1943 оной февралиин 2) немец сэрэгүүдые диилэхэ хэрэгтэ эдэбхитэйгээр хабаадаһан байна. Сталинградые хамгаалга аймшагтай, шуһата 200 үдэр һүнинүүдтэ үргэлжэлһэн юм.

Анхан хэзээдэшье үзэгдөөгүй олоной баатаршалга, алба хаагшадайнгаа бата бэхи байдалай түлөө 1943 оной апрель һарада 62-дохи арми «Гвардеецүүд» гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, гвардейскэ 8-дахи арми гэжэ алдаршаһан юм. В. И. Чуйков өөрөө Сталинградые хамгаалһанай түлөө Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ дэбжүүлэгдэһэн аад, һүүлдэнь зууршалгань һэлгэгдэжэ, Суворовой 1-дэхи шатын орден абаһан юм.

Гвардейскэ 8-дахи армиин толгойлогшоор В. И. Чуйков дайнай һүүлшын үдэр болотор дайлалдаа. Баруун-Урдахи, Урдахи, Белоруссиин 1-дэхи фронтнуудай бүридэлдэ гвардейскэ 8-дахи арми Изюм-Барвенковын ба Донбассай үйлэнүүдтэ, Днепрын тулалдаанда, Никополь-Кривой Рог, Березнеговато-Снигиревск, Одесса, Белоруссиин үйлэнүүдтэ болон Висла-Одер ба Берлинай добтолгын һүүлшын үйлэнүүдтэ амжалтатай дайлалдаһан байна.

Белоруссиин үйлэнүүдэй һүүлшын шатада Гвардейскэ 8-дахи армиин сэрэгүүд Висла дээрэхи сэрэгэй талаар удха шанартай талмай эзэмдэжэ, үргэдхэһэн юм (Магнушевский плацдарм).

" Илангаяа Магнушевскэ плацдармые баряад байһан сэрэгүүдтэ бэрхэшээлтэй байгаа. Энэ хамгаалга гвардейскэ 8-дахи армиин захирагша Василий Иванович Чуйков ударидаһан ушарһаа үндэр хэмжээндэ хамгаалжа шадаабди гэжэ сэхэ хэлэхэ хэрэгтэй. Тэрэ ходол тэндэ, эгээл гал бурма соо байгаа бшуу

— Рокоссовский К. К., хоёр дахин Зүблэлтэ Холбооной Баатар, Зүблэлтэ Холбооной Маршал. «Солдатский долг. Военные мемуары». — М.: «Воениздат», 1968. С. 290—291».

Висла-Одерай сэрэгэй үйлэнүүдтэ (1945 оной январиин 12-һоо февралиин 3) В. И. Чуйковай Гвардейскэ 8-дахиармиин сэрэгүүд дайсанай гүнзэгы бүһэлэгдэһэн хамгаалалга эбдэхэ хэрэгтэ хабаадажа, Польшын Люблино хотын захада оршодог «Майданек» гэһэн фашис Германиин үхэлэй лагерые сүлөөлһэн, Лодзь хото сүлөөлжэ, Познань хэрэм-хото руу добтолон сүлөөлөө, Одер мүрэнэй зүүн эрьедэ оршохо плацдармые эзэлээд, Кюстрин шадар плацдармые барижа үргэдхэхэ талаар хоёр һарын туршада тулалдаа.

«Познань хотодо гарнизониие үгы хэхэеэ 8-дахи гвардиин, 69-дэхи армиин болон Гвардиин 1-дэхи танкын армиин хүсэнүүдэй нэгэ хубинь үлэһэн байгаа. Познань хотые эзэлэлгэ Гвардейскэ 8-дахи армиин командир генерал В. И. Чуйковта даалгагдаа. Тэндэ 20 мянгаһаа дээшэ бэшэ сэрэгшэд хүреэлэгдэнхэй гэжэ тоологдодог байгаа, харин үнэн дээрээ 60 мянгаһаа дээшэ байгаа…»

— Жуков Г. К., дүрбэ дахин Зүблэлтэ Холбооной Баатар, Зүблэлтэ Холбооной Маршал. «Воспоминания и размышления». 3-е издание. — М.: Издательство Агентства печати «Новости», 1978. С. 259.

Берлин руу добтолгын үедэ (1945 оной апрелиин 16 — майн 2), Белоруссиин 1-дэхи фронтын гол шэглэлээр дайлалдажа байхадаа, В. И. Чуйковай гвардейцүүд Зееловэй үндэрнүүд дээрэ дайсадай ехэ хамгаалалта таһалан эбдэжэ, Берлин хотын түлөө байлдаанай үйлэнүүдые амжалтатай ябуулаа. Зүблэлтэ Холбооной хоёр дахин Баатар генерал-полковник В. И. Чуйковай ударидалга доро Гвардейскэ 8-дахи армиин сэрэгшэд Сталинградай байлдаануудта үндэр дүй дүршэлтэй байһан хадаа Берлинэй гудамжаар тулалдаануудые шадамар бэрхээр ябуулжа, Берлинэй гарнизонуудые түргэн бута сохижо, бэеэ тушааха баатай болгоһон юм. Эгээл эндэ В. И. Чуйковай захиралай пункт дээрэ 1945 оной майн 2-то Берлинэй гарнизоной дарга генерал Вейдлинг немец сэрэгүүдэй бэеэ тушаалганда гараа табижа, гарнизоной үлэһэн сэрэгшэдтэеэ хүреэлэндэ абтагдаһан байна.

Армиин захирагша В. И. Чуйков Эсэгэ ороноо хамгаалгын дайнай үедэ хоёр дахин Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэһэн — Баруун эрьеын Украинын дэбисхэрые сүлөөлхэ талаар гайхамшаг амжалтануудые туйлаһанай түлөө болон Висла-Одерай добтолгын үйлэнүүдтэ (1945 оной январиин 12 — мартын 3) амжалта туйлаһанайнгаа түлөө — Познань хотые добтолон абаһанай түлөө (1945 оной февралиин 23). Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай жэлнүүдтэ сэрэгэй алба хааха бүхы үе сагтаа В. И. Чуйков хододоо байлдаанай түрүү газарнуудта байгаа, тэндэ дайсанай алдуунуудта арга боломжоороо түргэн харюу үгэхэ аргатай гэжэ этигэжэ, добтолгодо дайсанай багаханшье алдуу гаргабал, хажуу талануудыень нюсэгэлэн эрид добтолгоор сохихо аргатай гэжэ тоологдоо. Сэрэгэй захирагшын гол булюу шанарынь хадаа хурдан болон агшан зуурын түргэн үйлэ байгаа. Тэрээндэ нэн түрүүн дайсантай дүтэ байха, хододоо харилсаха, нюдэн дороо баряад байха хүсэлтэй һэн. Нэгэтэ Чуйков байдал шалгажа, Сталинград дээгүүр ниидэжэ ябахадань, самолёдынь немецүүдэй «Юнкерсаар» буудагдажа унаад, хоёр хэһэг болон бутаршахадань, захирагша шэдитэ аргаар амиды үлэһэн юм.

Дайнай һүүлэрхи хаһа

мини

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дүүрэһэнэй удаа Чуйков 1946 оной июль болотор Германида байрлажа байһан Гвардейскэ 8-дахи армиие ударидажал байгаа. Тэрэл үедөө Тюрингидэ Зүблэлтэ сэрэгэй захиргаанай толгойлогшо байһан юм.

1946 оной июль һараһаа — Германидахи Зүблэлтэ эзэмдэлгын хүсэнүүдэй бүлэгэй ахамад захирагшын орлогшо, удаань нэгэдэхи орлогшо болон Германида Зүблэлтэ сэрэгэй захиргаанай даргын орлогшо. 1949 оной мартын 10-һаа Германиин Зүблэлтэ эзэмдэлгын хүсэнүүдэй бүлэгэй ахамад захирагша, нэгэ доро, 1949 оной октябрь һара болотор, — Германиин Зүблэлтэ эзэмдэлгын бүһэ нютагые шууд ударидажа байһан Германидахи Зүблэлтэ сэрэгэй захиргаанай (СВАГ) ахамад захирагша, 1949 оной 10 һараһаа— Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай эсэстэ байгуулагдаһан Германиин Арадай Засагта Уласай газар дэбисхэрые шалган хинаха Зүблэлтэ хиналтын комиссиин (СКК) түрүүлэгшэ.

Ахамад захирагшын СВАГ ( СКК-гай түрүүлэгшын) Чуйковай байрлаһан һуури 1949 онһоо 1953 он хүрэтэр берлинэй Карлсхорст аймагта. Мүнөөнэй «Берлин-Карлсхорст» гэһэн Герман-орос музей

Энэ тушаалдаа тэрэ 1948—1949 оной Берлинай доройтолгын шиидхэбэриин гол үүргэнүүдэй нэгые гүйсэдхэбэ. Гэхэ зуура, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай дүүрэһэнэй удаа Чуйков найман жэлэй туршада Германида элдэб тушаалнуудта алба хэһэн байна.

1953 ондо Сталинай наһа бараһанай удаа тэрэ Германиһаа дотоодын сэрэгэй тойрогто һөөргөө дуудагдаа. 1953 оной майн 26-һаа 1960 оной апрель һара болотор генерал-полковник Чуйков Киевэй сэрэгэй тойрогой сэрэгүүдые ударидажа байгаа (тиигэжэ ГСВГ-гэй ахамад захирагша болоһон генерал-полковник А. А. Гречкотэй һэлгэлтэ хэбэ).

1960 онһоо — СССР-эй газарай сэрэгэй ахамад захирагша — СССР-эй хамгаалгын сайдай орлогшо. Энэ хадаа Чуйковай алба хэһэн бүхы жэлнүүдэй туршада эзэлһэн эгээл үндэр тушаал гээшэ. Тэрэ 1962 ондо Куба арал дээрэ ядерна зэбсэгтэй армиин байлдаанай хубинуудые болон дотор һалбаринуудые нюусаар абаашаха болон тодхолгоор «Анадыр» гэһэн үйлэ ябадал эмхидхэгшэдэй нэгэн байгаа.

Чуйков 1961 оной август һараһаа нэгэ доро шэнэ байгуулагдаһан СССР-эй сэрэгэй бэшэ эрхэтэдые хамгаалгаар түрүүшын даргаар томилогдоо.

ГСОВГ-эй Главком, СКК-гай Түрүүлэгшэ Чуйков болон ГДР-эй юрэнхылэгшэ Вильгельм Пик,
1951 он

Тэрэ сэрэгэй бэшэ эрхэтэнэй хамгаалгын гол зорилгонуудые тодорхойлһон байна — сэрэгэй үйлэ хэрэгүүдэй эхилхын урда тээ, энхэ тайбан сагта уридшалан үнгэргэгдэдэг хэмжээнүүдэй нэгэдэл. Тус нэгэдэлэй үүргэнь хадаа — дайсанай олон зониие хорлодог зэбсэг хэрэглэн добтололгоһоо хүн зониие, арадай ажахые аршалха болоно. Тэрэнэй үүсхэлээр Зүблэлтэ Холбоондо эрхэтэдые хамгаалгаар мэргэжэлтэдые бэлдэдэг түрүүшын дээдэ һургуули байгуулагдаа — Эрхэтэдэй хамгаалгын Москвагай сэрэгэй училищи. 1964 оной июнь һарада Н. С. Хрущёвай эмхидхэһэн сэрэгэй шэнэдхэлнүүдэй болон Хуурай газарай сэрэгүүдэй Ахамад захиралые үгы болгохо үедэ Чуйков СССР-эй Хуурай газар дээрэхи сэрэгэй ахамад захирагшын уялгаһаа сүлөөлэгдэжэ, 1972 он хүрэтэр СССР-эй Сэрэгэй бэшэ эрхэтэниие хамгаалгын даргын тушаалда үлэһэн юм. Чуйков 1952 онһоо КПСС-эй ЦК-гай кандидат гэшүүн, 1961 онһоо наһанайнгаа эсэс болотор КПСС-эй ЦК-гай гэшүүн байгаа. КПСС-эй съездэнүүдтэ 9 дахин түлөөлэгдөө. СССР-эй Верховно Зүблэлэй 9 зарлалай һунгамал, 1946 онһоо наһанайнгаа эсэс болотор.

Берлин хотын хүндэтэ эрхэтэн (1965 оной майн 8-һаа 1992 оной сентябриин 29 хүрэтэр). Хотые хамгаалжа, Сталинградай байлдаанда немец сэрэгүүдые бута сохилгодо онсо аша габьяагайнь түлөө 1970 оной майн 4-дэ Хүдэлмэришэдэй һунгамалнуудай Волгоград хотын зүблэлэй шиидхэбэреэр Василий Иванович Чуйковта «Волгоград баатар хотын хүндэтэ эрхэтэн» гэһэн үндэр нэрэ зэргэ олгогдоо. Дайнай һүүлээрхи жэлнүүдтэ Трудовая-Северная тосхондо (Москвагай можо) ажаһуугаа: «Улаан Армиин генералнуудай болон офицернүүдэй гэр байрын байдал һайжаруулха тухай» гэһэн СССР-эй Арадай комиссарнуудай Зүблэлэй 1945 оной июниин 21-нэй № 1466 тогтоолой ёһоор, Гүйсэдхэхы засагай нютагай зургаанууд И. В. Сталинай захирамжаар сэрэгэй алба хэгшэдтэ үмсын барилгада газарай хэһэгүүдые олгуулха уялгатай болоһон юм.

1972 оной июль һараһаа — СССР-эй хамгаалгын яаманай гол ударидалгын инспекторнуудэй бүлгэмэй гол ударидалгын инспектор.

Һүүлшын жэлнүүд

СССР-эй Хамгаалгын яаманай генеральна инспекторнүүдэй Бүлэгэй генеральна инспектор В. И. Чуйков (баруун тээһээ) ГДР-эй 30 жэлэй ойн баярта. Берлин,
1979 оной октябриин 7

Василий Иванович эдэбхитэй ажабайдал ябуулаа — сэрэгэй хубинуудаар ходол ябажа, сэрэгэй туршалгын һуралсалнуудта (тэрэ тоодо ГСВГ-да ба түрэл 8-дахи гвардейскэ армиингаа частьнуудта) ябажа, залуушуулаар харилсажа, сэрэгэй училищи, һургуулинуудаар ябажа, уран зохёолой ажал эрхилдэг һэн. Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн тухай хэдэн дурсалгануудые бэшээ. Наһанайнгаа һүүлшын үдэрнүүд болотор 62-дохи армиин (8-дахи гвардейскэ армиин) ветерануудай зүблэлэй түрүүлэгшэ ябаа. 1981оной июль соо ЦК КПСС руу иимэ бэшэг эльгээгээ:

…Наһанай эсэсэй дүтэлжэ байһые мэдэржэ, би дүүрэн ухаан бодолоороо гуйлта хэжэ байнаб: минии наһа бараһанай удаа 1942 оной сентябриин 12-то захиралай пункт байгуулагдаһан Сталинградай Мамаев курган дээрэ үнэһыемни хүдөөлүүлэгты… Тэрэ газарһаа Волгын уһанай абяан, буугай сохилто, минии ударидаһан хэдэн мянган сэрэгшэдэй хүдөөлүүлэгдэһэн Сталинградай һандархайнуудай зоболон дуулдадаг… 27 июля 1981 года. В. Чуйков.

Василий Иванович Чуйков 1982 оной мартын 18-да наһа бараа. Гэрээд үгын ёһоор Волгоград хотодо Мамаевай курган дээрэ Эхэ оронойнгоо хүшөөгэй хормойдо, Сталинградай байлдаанда унаһан сэрэгшэдэйнгээ хажууда хүдөөлүүлэгдээ Маршалай хүбүүн Александр Чуйков 1982 ондо В. И. Чуйковай наһа бараһанай удаа партийна билет болон сэрэгэй дэбтэр хадагалагдажа байһан данса соонь саарһан дээрэ бэшээтэй зальбарал олдоһон тухай дурсаба:

О,һүниие үдэр болгожо, газарые сэсэрлиг болгожо шадагша. Намда хүшэр бүхы юумые хүнгэн болго. Тиигээд намда туһала.

—

Сэрэгэй нэрэ зэргэнүүд болон тушаалнууд

• Зэргэнүүд:
• Полковник (1936);
• Комбриг (17.02.1938);
• Комдив (23.07.1938)(23.07.1938);
• Комкор (9.02.1939);
• генерал-лейтенант (4.06.1940);
• генерал-полковник (27.10.1943);
• сэрэгэй генерал (12.11.1948);
• Зүблэлтэ Холбооной маршал (11.03.1955).

Тушаалнууд

:

• бригадын захирагша (1936 оной декабрьһаа);
• корпусые захирагша (1938 оной апрельһаа);
• сэрэгэй бүлэгэй томо дарга (1938 оной июнь һараһаа; 1939 оной сентябрь соо арми болгожо хубилагдаа);
• сэрэгэй атташе Хитадта (1940 оной декабрьһаа);
• армиин захирагша, удаань армиин шууд бүлэгые захирагша(1942 оной май һараһаа);
• армиин захирагша (1942.09.12-һоо);
• ГСОВГ-эй Ахамад захирагшын орлогшо (1946 онһоо 1949 он хүрэтэр);
• ГСОВГ-эй ахамад захирагша (1949 онһоо 1953 он хүрэтэр);
• СВАГ-ай томо дарга (1949 оной мартһаа октябрь хүрэтэр);
• Киевска сэрэгэй тойрогой сэрэгүүдэй захирагша (1953.05.26-һаа 1960 оной апрель хүрэтэр);
• Газар дээгүүрхи сэрэгүүдэй ахамад захирагша — СССР-эй хамгаалгын сайдай орлогшо (1960-ой апрель — 1964 оной июнь);
• СССР-эй ГО-гой дарга (1961—1972 онууд);
• СССР-эй МО-гой гол ударидахы инспекторнүүдэй Бүлэгэй гол инспектор (1972 оной июль —1982 оной март).

Шагналнууд ба хүндэлэлэй тэмдэгүүд

СССР-эй шагналнууд «Алтан Одон» хоёр медаль № 1958 ба 5208 (1944.03.19, 1945.04.06); Ленинэй юһэн орденууд (1943.10.26, 1944.03.19, 1945.02.21, 1950.02.11, 1960.02.11, 1970.02.11, 1975.02.11, 1978.02.21, 1980.02.11); Октябриин Хубисхалай орден (1968.02.22); Улаан Тугай дүрбэн орден (1920.04.30, 1925.01.07, 03.11.1944, 1948.06.24.); Суворовай I- дэхи шатын гурбан орден (1943.01.28, 1944.08.23, 1945.05.29.); Алтан Одоной орден (1940.05.21); СССР-эй Гүрэнэй гербын алтан дүрсэтэй хүндэлэлэй зэбсэг (шашка) (1968.02.22); Нэрэтэ алтан часы; СССР-эй арбан зургаан медальнууд.

Хари гүрэнэй шагналнууд «Эхэ ороной үмэнэ габьяагай түлөө» алталмал хоёр орден (ГДР); «Арадуудай эб найрамдалай Одон» орденой томо хэрээһэн (ГДР); «Крест Грюнвальда» 2-хи шатын орден (ПНР); «Сэрэгэй шэн зоригой түлөө» орденай (Virtuti Militari) 4 -дэхи шатын алтан хэрээһэн (ПНР); Польшые Һэргээлгэнэй орденай захирагшын 1-дэхи ба 2-дохи шатын хэрээһэн (ПНР); Сухэ-Баторай орден (МНР); Хитадай хоёр орден; «Гайхамшаг габьяагай түлөө» гэһэн хэрээһэн (США); Хари гүрэнүүдэй медальнүүд.

Хүндэлэлэй зэргэнүүд

• Баатар хото Волгоградай хүндэтэ эрхэтэн.
• Берлинай хүндэтэ эрхэтэн (1965 оной майн 8-һаа 1992 оной сентябриин 29 хүрэтэр).
• Запорожье хотын Хүндэтэ эрхэтэн.
• Улаан-Үдэ хотын Хүндэтэ эрхэтэн.
• Снежинскын Хүндэтэ эрхэтэн.

Маршал Чуйков гэр бүлын дүхэригтэ

Гэр бүлэ

Һамган — Чуйкова Валентина Петровна (1907—1984). Түрэһөөр- Павлова. 1944 ондо Василий Чуйков наһанайнгаа нүхэртэ бэшэһэн бэшэгыень, тэрэнь бүхэли наһаараа хадагалаа: «Хайрата Валечка! Гар утаһаар хөөрэлдөөмнай намайе олон юумэндэ зоригжуулаа. Шинии абяа шагнахада— ехэ жаргал. Һаеын сагта шинии хоолой электрон бэшэ, харин дүтын болон хайрата болон бодото дээрэнь дуулахаб гэжэ найданаб. Ерээдүйн уулзалгын баярһаа бахарханаб. Би шамтаяа хэзээдэшье байгааб, байнаб болон байхашьеб». Валентина Чуйкова үбгэнэйнгөө наһа бараһанай удаа үшөө хоёр жэл ажаһуугаа. Тэрэ Кунцевска хүүр дээрэ хүдөөлэгдэнхэй. 56 жэлэй туршада суг ажаһууһан нүхэрэйнгөө гэрэл зураг хуурсаг руунь хэгдээ. Гэрэл зураг дээрэнь маршалай гараар: «Энэ дүрыемни, Валечка, хүүр руугаа абаарай» гэжэ бэшээтэй һэн.

Хүүгэд:

• Хүбүүн — Чуйков Александр Васильевич, скульптор (1946—2012).
• Басаган — Чуйкова Нинель (Нелли) Васильевна (1928 ондо түрөө) (хадамаараа — Тимошенко). Маршал Семён Тимошенкын Константин хүбүүнэй һамган байгаа (1930—2004).
• Басаган — Чуйкова Ирина Васильевна (1940 ондо түрэһэн).

Дурасхаал

Владимир Путин Зүблэлтэ Холбооной маршал В.И. Чуйковай хүүртэ сэсэг табина,
2018 оной февралиин 2

Москвагай можын Серебряные Пруды хотодо Василий Иванович Чуйковай дурасхаалай байшан-музей.

Хүшөөнүүд болон дурасхаалта самбарнууд

• Волгоград хотодо В. И. Чуйковай хүүр дээрэхи бунхан шулуун,Уйдхар гашуудалай талмай дээрэ (Мамаев курган).
• Серебряные Пруды хотын Чуйковай нэрэмжэтэ талмай дээрэ сээжэ бэеын дүрсэ (бүтээгшэ — уран барималша Евгений Вучетич).
• Серебряные Пруды хотын Чуйковай нэрэмжэтэ һургуулиин дэргэдэ дурасхаалай хүшөө (бүтээгшэ — В. И. Чуйковай хүбүүн, уран барималша Александр Чуйков).
• В. И. Чуйковай сээжэ бэеын дүрсэ Трудовая Северная гэһэн сэрэгэй алдарта тосхондо Баатарнуудай парк соо тодхоогдонхой (Мосвагай можын Мытищи хотын тойрогто)^[6].
• Волгоград хотын 62-дохи сэрэгэй эрьедэ Хүшөө — В. И. Чуйковай хүбүүн, уран барималша Александр Чуйков)[35].
• Балашиха хотодо Орос гүрэнэй Спецстройе дэргэдэхи Сэрэгэй- техническэ ехэ һургуулиин дэбисхэр дээрэ СССР-эй эрхэтэдые хамгаалгын Москвагай сэрэгэй училищи байгуулагшада гээд сээжэ бэеын дүрсэ -хүшөө табигданхай.
• Запорожье хотын Днепровск аймагай талмай дээрэхи хүшөө.
• Дайнай үедэ В.Чуйковай ударидаһан 62-дохи армиин уг залгамжалагша, — 8-дахи гвардейскэ армиин штаб оршодог Новочеркасск хотын Платовско проспект дээрэ, -Василий Чуйковта сээжэ бэеын дүрсэ 2017 ондо табигдаа.
• Москва хотодо Оросой Холбоото Уласай МЧС-эй байшан дээрэ дурасхаалай самбар.
• Москва хотодо В. И. Чуйковай 1962 онһоо 1982 он хүрэтэр ажаһууһан Романовой переулок, 3-дахи гэрэй ханада дурасхаалай самбар.
• Познань хотодо (Польша) 8-дахи гвардейскэ армиин штабай байрлаһан гэртэ дурасхаалай самбар.
• Украинын Запорожскын можын Смородино һууринда дурасхаалай тэмдэг.
• Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай түбэй музейн Алдар солын танхим соо В. И. Чуйковай нэрэ мүнхэлэгдэнхэй.
• Набережные Челны хотодо Чуйковай сээжэ бэеын дүрсэ.
• Маршалай нэрэ зүүһэн Тула хотын Первомайска кадетскэ һургуулида Чуйковай бюст 2021 ондо нээгдээ.

В. И. Чуйковай хүүр дээрэхи дурасхаалай бунхан Мамаев курганда Волгоградта	Дурасхаалай хүшөө Чуйковай гудамжада Волгоградта	Дурасхаалай самбар хотодо Познань (Польшо)	Сээжэ бэе Запорожьедэ

Гудамжанууд

• Оросой Холбоото Уласай, Казахстан, Украина болон Белорусси гүрэнүүдэй: Москва, Волгоград, Казань, Челябинск, Снежинск (Челябинскын можын), Уральск (Баруун-Казахстанай можын), Запорожье, Николаев (Николаевскын можын), Одессе (Одессын можын), Горловка (Донецкын можын), Лепель (Витебскын можын) гээд хото һуурингуудай гудамжануудта Василий Иванович Чуйковай нэрэ зүүгдэнхэй.
• Серебряные Пруды хотын талмайда Василий Иванович Чуйковай нэрэ зүүгдэнхэй.

Эмхинүүд

В. И. Чуйковай 100 жэлэй ойдо бүтэгдэһэн хэлхеэ холбооной зураг, 1999 он

• Пермь хотын ракетнэ хүсэнүүдэй сэрэгэй дээдэ һургуули 1982 онһоо В. И. Чуйковай нэрэмжэтэ байһан. 2003 ондо тараагдаһан.
• Доодо Новгородой можын В. И. Чуйковай нэрэмжэтэ сэрэгэй бэшэ эрхэтэдые хамгаалгын болон онсо байдалай талаар һуралсалай-онол аргын түб.
• Серебряные Пруды тосхоной В. И. Чуйковай нэрэмжэтэ һургуули.
• Москва хотын 479-дэхи һургуули В. И. Чуйковай нэрэмжэтэ.
• Украинын Черкасска можын Умань хотын 5-дахи һургуули В. И. Чуйковай нэрэмжэтэ.
• Москва хотын «Маршал В. И. Чуйковай нэрэмжэтэ Зүүн-Урда зүгэй һургуули» гэһэн гүрэнэй бюджедэй болбосоролой эмхи зургаан.

Бусад

• Маршалай нэрээр астероид (11793) Чуйковия гэжэ нэрлэгдээ (нэрэ 2004 ондо баталагдаа).
• 2012 ондо Орос гүрэнэй сэрэгэй бэшэ эрхэтэдые хамгаалгын албанай 80 жэлэй ойдо дашарамдуулан, «Маршал Василий Чуйков» гэһэн Оросой Уласай МЧС-эй дурасхаалай медаль байгуулагдаа.
• В. И. Чуйковай дүрэ СССР-эй, Ород гүрэнэй болон бусад гүрэнүүдэй почтын марканууд дээрэ, конвертнүүд болон карточканууд дээрэ зураглагданхай.
• Керченскын «Залив» гэһэн заводто 1983 ондо баригдаһан болон НМП-гэй уһан сэрэгэй бүридэлдэ ородог 12990-дэхи түсэлэй Танкер "Маршал Чуйков (1984—2015).
• VQ-BFK гэһэн бортын дугаартай Аэрофлодай Boeing 777-300ER Самолёт.
• Василий Ивановичай аша хүбүүн Николай Владимирович Чуйковай хүтэлбэрилдэг Маршал В. И. Чуйковай нэрэмжэтэ түүхэтэ дурасхаал сахиха жаса 2002 онһоо хойшо хүдэлнэ.

Соёл болон урлигта

В. И. Чуйков
СССР-эй хамгаалгын яаманай сэрэгэй түүхын институдта

• В. И. Чуйковай Мемуарнууд
• Чуйков В. И. Армия массового героизма. — М.: Советская Россия, Москва, 1958.
• Чуйков В. И. Закалялась молодость в боях. — 3-е изд., доп. — М.: Молодая Гвардия, 1978.
• Чуйков В. И. Миссия в Китае. — М.: Воениздат, 1983.
• Чуйков В. И. 180 дней в огне сражений. — М.: Изд-во ДОСААФ СССР, 1962.
• Чуйков В. И. Начало пути. — 2-е изд., испр. и доп. — М.: Воениздат, 1962. — 400 с. (3-е изд., испр. и доп. — Волгоград, 1967).
• Чуйков, В. И. Сражение века. — М.: Советская Россия, 1975. — 400 с.
• Чуйков В. И. В боях за Украину. Гвардейцы Сталинграда в боях против фашистских захватчиков за освобождение Советской Украины. — К.: Политиздат Украины, 1972.
• Чуйков В. И. Гвардейцы Сталинграда идут на запад. — М.: Советская Россия, 1972. — 256 с.
• Чуйков В. И. От Сталинграда до Берлина. — М.: Воениздат, 1980. — 672 с., 22 л. ил.
• Чуйков В. И. Конец третьего рейха. — М.: Советская Россия, 1973.
• Чуйков В. И. От Пекина до Берлина. 1927—1945. (Сборник всех воспоминаний) — М., Алгоритм, 2015.
• Сталинградай байлдаанай дурасхаалай хүшөөнүүдые бүтээлгэндэ хабаадалга
• В. И. Чуйков Волгоград хотын Мамаев курган дээрэхи «Сталинградай байлдаанай баатарнуудта» гэһэн дурасхаалай комплексын сэрэгэй ахамад консультант байгаа.
• В. И. Чуйковай дүрын шарайнуудые Волгоград хотын Мамаев курган дээрэхи «Стоять насмерть» гэһэн баримал зүйлнүүдтэ олохоор.
• В. И. Чуйков «Сталинградта фашис сэрэгүүдэй бута сохилто» гэһэн панорама зохёоһон уран зураашадай М. Б. Грековэй нэрэмжэтэ дайшалхы студиин уран зураашадай зүбшэлэгшэ байһан.

Баримта фильмүүд

• «Победоносный Сталинград» (1972).
• Баримта тетралогия «Солдаты Сталинграда». Фильм 1-й: «Я из 62-й». ООО «Студия СувенирФильм» Режиссёр Шутов К. А.
• Баримта фильм «Война командармов. Чуйков против Паулюса» (2013).
• Легенды армии. Василий Чуйков. ООО «ГАЛА КОНЦЕРТ» по заказу ОАО "ТРК ВС РФ «ЗВЕЗДА» (2016).

В. И. Чуйковай дүрэ кинодо

• Уран һайханай фильм «Сталингра́дская би́тва», 1949 год. Режиссёр Владимир Петров. В роли В. И. Чуйкова — Народный артист СССР Николай Симонов.
• Уран һайханай фильм «Падение Берлина», 1949 год. Режиссёр Михаил Чиаурели. В роли В. И. Чуйкова — Народный артист СССР Борис Тенин.
• Уран һайханай фильм «Меченый атом», 1972 год. В начальных кадрах фильма В. И. Чуйков отвечает на вопрос журналистов об опасности современной войны.
• Киноэпопея «Освобождение», 1972 год. Режиссёр Юрий Озеров. В роли В. И. Чуйкова — Народный артист СССР Иван Переверзев.
• Уран һайханай фильм «Сталинград», 1989 год. Режиссёр Юрий Озеров. В роли В. И. Чуйкова — американский актёр Пауэрс Бут.
• Уран һайханай фильм «Сталинград», 1989 год. Режиссёр Юрий Озеров. В роли В. И. Чуйкова — американский актёр Пауэрс Бут.
• Уран һайханай-баримта фильм «Великий полководец Георгий Жуков», 1995 год. Режиссёр Юрий Озеров. В роли В. И. Чуйкова — Народный артист СССР Иван Переверзев.
• Уран һайханай-баримта фильм «Великий полководец Георгий Жуков», 1995 год. Режиссёр Юрий Озеров. В роли В. И. Чуйкова — Народный артист СССР Иван Переверзев.
• Уран һайханай фильм «Бункер», 2004 год. Режиссёр Оливер Хиршбигель. В роли В. И. Чуйкова — Заслуженный артист РФ Александр Сластин.
• Уран һайханай олонсерийна фильм «Жуков», 2012 год. Режиссёр Алексей Мурадов. В роли В. И. Чуйкова — Игорь Арташонов.

В. И. Чуйковай дүрэ — уран зурагта

• В.И. Чуйковай дүрэ Зүблэлтэ Хоолбооной уран зураашадай ажалнуудта зураглагданхай:
• М. Б. Грековай нэрэмжэтэ сэрэгэй уран зураашадай Студиин «Разгром немецко-фашистских войск под Сталинградом» гэжэ панорама.
• Портрет В. И. Чуйковай дүрэ, уран зурааша А. А. Горпенкын бүтээл.
• «Клятва на берегу Волги» гэжэ уран зураашан И. Лукомскиин зураг.
• Волгоградай ирагуу найрагша Павел Великжанинай «Гранитный генерал» гэжэ поэмэ В. И. Чуйковто зорюулагданхай.

Ажаглалта

Ном Зохёол

• Великая Отечественная война, 1941—1945 : энциклопедия / под ред.      М. М. Козлова. — М. : Советская энциклопедия, 1985. — 832 с. — 500 000 экз.
• Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1988. — Т. 2 /Любов — Ящук/. — 863 с. — 100 000 экз. — ISBN 5-203-00536-2
• Гришин Якоб Яковлевич, Шарафутдинов Дамир Рауфович "На службе Родине" // Гасырлар авазы - Эхо веков. — 2005. — № 1—2.
• Егоршин В. А. Фельдмаршалы и маршалы. — М., 2000.
• Карташов, Н. А. Василий Чуйков. — М.: Молодая гвардия, 2023.
• Коллектив составителей и редакторов Военный совет при народном комиссаре обороны СССР. 1938, 1940 гг.: Документы и материалы.. — М.: РОССПЭН, 2006. — 336 с. — 1000 экз. — ISBN 5-8243-0694-X
• Ларин М. Ю., Хватов А. В. Неизвестные войны России. — М.: ООО «Дом Славянской книги», 2012. — 480 с.
• Маршалы Советского Союза: личные дела рассказывают. — М., 1996.
• Соловьёв Д. Ю. Все генералы Сталина. Том 1. — М., 2019. — С.97—99. — ISBN 9785532106444. 
• Сталинградская эпопея. — М.: Наука, 1968.
• «Ташкент» — Ячейка стрелковая / [под общ. ред. А. А. Гречко]. — М. : Военное изд-во М-ва обороны СССР, 1976. — 690 с. — (Советская военная энциклопедия : [в 8 т.] ; 1976—1980, т. 8).
• Чуйков Вас. Ив. //Коллектив авторов. Главный редактор А. М. Прохоров.Советский энциклопедический словарь. —2-е издание. — М.: Советская энциклопедия, 1983. — С. 1493.
• Чуйков Василий Иванович // Коллектив авторов. Председатель Главной редакционной комиссии Н. В. Огарков. Военный энциклопедический словарь. — М.: Военное издательство,1983. — С. 812.
• Чуйков Василий Иванович // Советская военная энциклопедия в 8 томах. — М.: Воениздат, 1976; 1980. — Т. 8. — С. 486.
• Якупов Н.М., Весну принесли на знамёнах. — Одесса: «Маяк», 1984. — С. 91—96.

Ссылки

• Чуйков Василий Иванович. Сайт «Герои страны».
• Чуйков Василий Иванович на сайте Минобороны России
• Боевой путь на сайте «Память народа»
• Маршал Чуйков на сайте «100 великих полководцев» РВИО.
• Наградной лист в электронном банке документов «Подвиг народа».
• Видео «Маршал Чуйков завещал похоронить себя в братской могиле».
• Воспоминания и письма
• Статья о маршале Чуйкове на сайте Президентской библиотеки имени Б. Н. Ельцина