Тэхэ (тэнгэриин бүһэлүүрэй тэмдэг)
| Тэхэ (тэнгэриин бүһэлүүрэй тэмдэг) | |
|---|---|
.svg) | |
| Юникодой һүлдэ тэмдэг | ♑ |
| Урда тээхинь | Харбагша |
| Дугаар зааһан тоо | 10 |
| Эхэ бэшэгүүд соо зураглагдана | Эртэ урда саг шэнжэлхэ эрдэм тухай бодото нэбтэрхэй толи, Зүблэлтэ Армянай нэбтэрхэй толи |
 | |
| Тэмдэглэлгэ | ♑ |
| Удаадахинь | Уһа адхагша (тэнгэриин бүһэлүүрэй тэмдэг) |
| РУВИКИ.Медиагай категори | Capricorn (astrology) |
| Capricorn (astrology) | |
Тэхэ — (ород хэлэн дээрэ - Козерог) Козеро́г (латаар Capricornus) — зурхайн ойлгосо, тэнгэриин бүһэлүүрэй аймаг мүшэдэй тоогоор арбадахи, Харбагша ба Водолей Уһа адхагша хоёрой хоорондо байһан тэмдэг болоно. Хабарай үдэр һүниин тэнсэлгын сэгһээ тоолоходо, эклиптикын 270° градусһаа 300° градус болотор зайда байдаг[1][2].
Декабриин 21-һээ гү, али декабриин 22-һоо январиин 20 болотор түрэһэн хүнүүд Тэхэ тэмдэгтэ хамаадана гээд тоологдоно. Юуб гэхэдэ, баруунай зурхайшадай үзэл хараагай ёһоор эгээл энэ сагта Наран Тэхэ гэһэн (Козерог) тэмдэгтэ байна гээд тоологдодог юм[3].
Тэхэ тэмдэгтэ байгаалиин махабад — Газар тааралдана[1]
Тэхэ тэмдэг Сатурн одо гарагай ударидалга доро байдаг[4].
Загаһанай һүүлтэй тэхээр Тэхэ тэмдэг дүрсэлэн зураглагдадаг[5].
Астрономиин ёһо гуримаар январиин 19-һөө февраалиин 15 болотор Наранай байдаг Тэхын багса мүшэдтэй Тэхэ тэмдэгые худхан һамаржа болохогүй[6].
Домог шэнжэлэл
Тэнгэриин бүһэлүүрэй Тэхэ тэмдэгые иигэжэ элирхэйлхэдээ, урданай грек домог соохи далайн тэхын зүһэ дүрсэ хэрэглэжэ, Крит гэһэн олтирог дээрэ нарай Зевсые өөрынгөө һөөр тэжээһэн Амалфея нэрэтэй ямаантай адлишаан тэмдэглэдэг бшуу. Тэжээһэн ямаан эхынгээ ашыень харюулжа, Зевс бурхан тэрэниие багса мүшэн болгоһон түүхэтэй[7].
Нэгэ ондоо багсаамжаар, Дионисай харгын хани, ой тайгын болон агнууриин урданай грек бурхан Пантай Тэхын тэмдэгые домогоор адлишаадаг юм. «Нэгэтэ Египедтэ байгаа бурхадай мантан томо Тифонһоо айжа байхада, тэрэниие мэхэлхын тула, Пан бурхадые зэрлиг амитад боложо тарагты гэжэ захираа. Һүүлээрнь Зевс тэрэниие сахилгаагаар харбажа алаа. Бурхадые аймшагтай хүсэтэй Тифонһоо абарһанайнгаа түлөө, тэдэнэй хүсэлөөр Пан мүшэдэй тоодо оруулагдахадаа, ямаан болоһон хадаа эгокерос гэжэ нэрлэгдэдэг болоо, тэрэнь манайхяар Тэхэ (Козерог) гэһэн удхатай»[8].
Пан галаар амилдаг Тифоной эдишэ болон алдаһан юм гээд баһа нэгэ ондоо үльгэр домоглодог. Тэрээнһээ тэрьелжэ ябатараа, Пан Нил мүрэнэй уһа руу унажа, доодо хахад бэень загаһанай һүүл болошоо гээд хэлэгдэхэ юм[9].
Ангилал
Тэхын тэмдэгые тэнгэриин бүһэлүүрэй аймаг мүшэдөөр элдэб янзаар ангилдаг гэбэл, иимэ:
- квадрантын гү, али жэлэй дүрбэн сагай талаар — үбэлэй сагай, хүйтэн, шиигтэй ба амгалан түни зантай[1]
- триплицедүүдэй талаар (байгаалиин махабадаар) — газарай (газарай, хуурай ба хүйтэн)[1]
- үдэр һүниин тэнсэлгын сэгэй талаар байһан газарай тушаа — урда зүгэй[1]
- тригонуудай талаар — Афродитын тригон үдэртөө, Һарын тригон һүниндөө[2]
- экзальтациин талаар — Арес (Марсын) экзальтацида [2][1], уналгандаа Юпитерэй[1]
- ударидагша одо гарагай талаар — Сатурн[4]
- тэмдэгэй гарбалай талаар — халуунай[2] гү, али үбэл зунай тулай[1]
- эрэ эхэнэрэй илгаагай талаар — эмэ[2]
- антична бурхадай байха газар байрын талаар — Крона бурханай байра[2]
- нютаг можын талаар — Сиири[2]
- хүнэй бэеын хубиин талаар — үбдэгүүд[2]
- ниигэмэй мэдэлдэ оролгын талаар — мэдэлдэ байдаг[1]
- асцендент дээрэ байха сагай талаар — богонёор гү, али ташажа мандаһанай тэмдэг[1]
Һүлдэ тэмдэгүүд
Энэ тэмдэгэй дэлгэрэнгы дүрсэлэн зураглал гэбэл, «загаһан-ямаан» («рыба-коза») — загаһанай һүүлтэй ямаан[5].
Тэхэ тэмдэгтэ ♑ һүлдэ тэмдэг тааралдана (зарим браузернуудай янзануудта буруугаар харагдажа магадгүй) Юникод соо арбатын 9809 дугаараар гү, али арбан зургаатын 2651 дугаараар байдаг. Тиихэдэ HTML-кодто иимээр оруулагдажа болохо гэбэл: ♑ гү, али ♑[10].
Дүрсэлһэн зураглалнууд
Оросой 2002 оной «Тэхэ» («Козерог») зоосо (хашарһан мүнгэн)
Оросой 2005 оной «Тэхэ» («Козерог») зоосо (хашарһан мүнгэн)
Армян Уласай «Тэхэ» («Козерог») гэһэн мүнгэн зоосо (хашарһан мүнгэн)
Армян Уласай «Тэхэ» («Козерог») гэһэн алтан зоосо (хашарһан мүнгэн)
Пан ба Дафнис домог (мифология)
Якоб Йорданс 1640 он
«Зевсын бага наһан»
Үшөө тиихэдэ харагты
- Тэхэ (аймаг мүшэд) (Козерог (созвездие)
- Урда тропик Тэхын тропик (Южный тропик|Тропик Козерога)
Ажаглалта
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 Лилли У., 1999, с. 101—106
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Абдулманова И. В., 2021, с. 155—158
- ↑ Smith J. C., 2010
- ↑ 1 2 Клавдий Птолемей
- ↑ 1 2 Capricorn (2023-07-02).
- ↑ Shapiro L. T., 1977
- ↑ Эратосфен Катастеризмы / Пер. с греч. А. А. Россиуса.
- ↑ Псевдо-Гигин 196. Пан // Мифы / Пер. Д. О. Торшилова под общ. ред. А. А. Тахо-Годи. — 2-е изд., испр. — СПб.: Алетейя. — С. 236—237.
- ↑ Энциклопедия символов, знаков, эмблем. М., 1999.
- ↑ Unicode Decimal Code ♑. Code Table .NET.
Литература
- Shapiro L. T. The Real Constellations of the Zodiac(англ) // Planetarian : журнал. — International Planetarium Society, 1977. — Т. 6. — № 1. — С. 17—18.
- Smith J. C. Pseudoscience and extraordinary claims of the paranormal: a critical thinker's toolkit. — Malden, MA: Wiley-Blackwell, 2010. — С. 52—53. — ISBN 9781405181235
- Абдулманова И. В. "Введение в астрологию" Павла Александрийского: особенности структуры и содержания // Самарский научный вестник. — 2021. — Т. 10. — № 4. — С. 155—158.
- Клавдий Птолемей Четверокнижие.
- Лилли Уильям Глава XVI. О двенадцати знаках Зодиака и их множественном делении // Христианская астрология, смиренно изложенная в трёх книгах = Christian astrology. — М.: Академия мировой астрологии и метаинформации, 1999. — С. 101—106. — 160 с.
- Знаки астрономические // Советский энциклопедический словарь / Научно-редакционный совет: А. М. Прохоров. — М.: Большая Российская энциклопедия (издательство), 1981. — С. 470. — 1600 с.
- Zodiac // Малый Ларусс символов = Petit Larousse des symboles / Nanon Gardin, Robert Olorenshaw. — Larousse, 2011. — С. 655—659. — 680 с. — ISBN 978-2035969248