Бүгэдэ Найрамдаха Монгол Арад Улас
| Бүгэдэ Найрамдаха Монгол Арад Улас Файл:Mongolian People's Republic.svg Бүгд Найрамдах Монгол Ард Улс | |||||||||
| Социалист Бүгэдэ Найрамдаха Улас | |||||||||
| |||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| |||||||||
| Дуулал БНМАУ-ай Түрын Дуулал | |||||||||
.svg) БНМАУ | |||||||||
| Ниислэл | Улаан Баатар | ||||||||
| Ехэ хотонууд | Улаан Баатар, Эрдэнэт, Дархан | ||||||||
| Хэлэн(үүд) | Монгол | ||||||||
| Мүнгэн тэмдэгтэ | Дүхэриг | ||||||||
| Газар нютаг | 1 564 116 км² | ||||||||
| Хүн зон | 2 сая (1989 ондо) | ||||||||
| Засаглалай хэлбэри | Социалист Бүгэдэ Найрамдаха Улас | ||||||||
| Зарим баримта дээрэ үндэһэлһэн тэргүүн | |||||||||
| - 1924 | Балингийн Цэрэндорж | ||||||||
| - 1924—1927 | Пэлжидийн Гэндэн | ||||||||
| - 1929-1930 | Хорлоогийн Чойбалсан | ||||||||
| - 1936—1939 | Дансранбилэгийн Догсом | ||||||||
| - 1940—1951 | Гончигийн Бумцэнд | ||||||||
| - 1954—1972 | Жамсрангийн Самбуу | ||||||||
| - 1974—1984 | Юмжаагийн Цэдэнбал | ||||||||
| - 1990—1992 | Пунсалмаагийн Очирбат | ||||||||
| Телефоной код | 976 | ||||||||
| Сагай бүһэ | +7 … +8 | ||||||||
.svg)
.svg)
Бүгэдэ Найрамдаха Монгол Арад Улас боло 1924-1992 он хүртлэхэ Монгол уласай нэрэ юм. Энэ үедэ Монгол уласай түрэ ниигэмэй тогтолсоо ниигэм журамай ниигэмые дамжаһан. 1989 оной һүүлэһээ эхэлэн Монгол улас Арадшалһан ниигэмые зарлан тунхаглажа, 1992 ондо баталһан шэнэ Үндэһэн хуулиар "Бүгэдэ Найрамдаха" нэрээ халажа Монгол Улас болоһон.
Түүхэ
Бүгэдэ Найрамдаха Монгол Арад Улас Зүблэлтэ Холбоотой маша нарын харилсаатай байжээ. 1920 ба 30-аад оной үедэ Зүблэлтэ нүлөөлэлые эсэргүүсэжэ, илүү тусгаар тогтониһон байдалые дэмжэжэ байһан Догсомын Бодоо, Солийн Данзан нара эрхэ мэдэлэй түлөөхэ тэмсэлдэ хохирогшо боложо алагдэжээ. 1928 ондр Хорлоогийн Чойбалсан удирдагша боложээ. Тэрээр хубиин үмшые хураажа, шажанда дайсагнажа, 1937 онһоо эхэлүүлһэн Ехэ Хэлмэгдүүлэлтэдэ 30,000 гаруй хүн алагдажээ.
БНМАУ Дэлхэйн хоёрдугаар дайнай үедэ Зүблэлтэ Холбоондо тусаламжа илэгээжэ байһан ба 1939 оной Халхын Голой дайнд Зүблэлтэ Холбоо, Монголой хамтарһан хүшин Японой армие ялажээ. Энэ байлдаанай үрэ дүндэ ЗХУ Японтой түбые сахиха гэрээнд гарын үзэг зуржээ. Дэлхэйн хоёрдугаар дайнай һүүлын үдэрүүдэдэ БНМАУ ЗХУ-тай хамта Япондо дайн зарлаһан байна. 1945 ондо Иосиф Сталин, Чан Кайши нара Японой эсэрэг хоорондоо холбоо тогтоожо, энэ үедэ Бүгэдэ Найрамдаха Хитад Улас Монголой тусгаар тогтонолые хүлээн зүбшөөршээ. Бүгэдэ Найрамдаха Хитад Арад Улас байгуулагдахад 1949 оной октябриин 6-да дахин бэе бэеэ хүлээн зүбшөөршээ.
1952 оной январиин 26-да Хорлоогийн Чойбалсан Москва хотодо наһа барахад Юмжаагийн Цэдэнбалда эрхэ мэдэл шэлжэбэ. Энэ үеһэ харисангуй тайбан байдал үрнэхэ боложээ. 1961 ондор Нэгэдэмэл Үндэhэнэй Байгуулгын гишүүн боложол, баруун зүгэй орнуудтай дипломат харилсаа тогтоохо боложээ. Харин аад яага энэ үедэ гү, али 1960-аад онһоо ЗХУ-БНХАУ хоорондын харилсаа тасарша Монгол ЗХУ-тай нэгэ тала болжээ. Ингэснээр Зүблэлтэ Холбооной нүлөө ехэсэшээ. Монголой эдэй засаг 60-аад онһоо эршимтэй хүгжэжэ бүхэ ниитээрээ бэшэг үзэгдэ тайлагдаһан Азиин анханай улас боложээ. 1984 ондо Цэдэнбал Москвада айлшилжа байхад түүны эсэрэг эргэлтэ гарша Жамбын Батмөнхые Монголой удирдагшаар һонгожээ.
Түрын тэргүүнүүд
Үүргэ гүйсэдхэгшэ түрын тэргүүн
Уласай Ехэ Хуралай дарга
Уласай Бага Хуралай Тэргүүлэгшэдын дарга
- Пэлжидийн Гэндэн (1924 оной ноябриин 29 - 1927 оной ноябриин 15)
- Жанцангийн Дамдинсүрэн (1927 оной ноябриин 16 - 1929 оной январиин 23)
- Хорлоогийн Чойбалсан (1929 оной январиин 24 - 1930 оной апрелиин 27)
- Лосолын Лааган (1930 оной апрелиин 27 - 1932 оной июлиин 2)
- Анандын Амар (1932 оной июлиин 2 - 1936 оной мартын 22)
- Дансранбилэгийн Догсом (1936 оной мартын 22 - 1939 оной июлиин 9)
- Хоосон (1936 оной мартын 22 - 1940 оной июлиин 6)
- Гончигийн Бумцэнд (1940 оной июлиин 6 - 1951 оной июлиин 6)
Уласай Ехэ Хуралай Тэргүүлэгшэдын дарга (1960 оной июлиин 7-һоо Арадай Ехэ Хурал)
- Гончигийн Бумцэнд (1951 оной июлиин 6 - 1953 оной сентябриин 23)
- Сүхбаатарын Янжмаа (1953 оной сентябриин 23 - 1954 оной июлиин 7) (үүргэ гүйсэдхэгшэ)
- Жамсрангийн Самбуу (1954 оной июлиин 7 - 1972 оной майн 20)
- Цагаанламын Дүгэрсүрэн (1972 оной майн 20 - 1972 оной июниин 29) (үүргэ гүйсэдхэгшэ)
- Сономын Лувсан (1972 оной июниин 29 - 1974 оной июниин 11) (үүргэ гүйсэдхэгшэ)
- Юмжаагийн Цэдэнбал (1974 оной июниин 11 - 1984 оной августын 23)
- Нямын Жагварал (1984 оной августын 23 - 1984 оной 1февралиин 12) (үүргэ гүйсэдхэгшэ)
- Жамбын Батмөнх (1984 оной февралиин 12 - 1990 оной мартын 21)
- Пунсалмаагийн Очирбат (1990 оной мартын 21 - 1990 оной сентябриин 3)
Юрэнхылэгшэ
- Пунсалмаагийн Очирбат (1990 оной сентябриин 3 - 1992 оной февралиин 12)
Аймагуудта хубаалга
БНМАУ-ай газар 18 аймагуудта болон хоёр хотонууд (Улаан Баатар ба Дархан[1]) хубаагдаһан байхаа:
| Аймаг | Газар нютаг, мянг. км² |
Аймагай түб |
|---|---|---|
| Архангай | 55 | Цэцэрлэг |
| Баян Үлэгэй | 46 | Үлэгэй |
| Баянхонгор | 116 | Баянхонгор |
| Булган | 49 | Булган |
| Гоби-Алтай | 142 | Алтай |
| Дороногоби | 111 | Сайншанд |
| Доронодо | 122 | Чойбалсан |
| Дундагоби | 78 | Мандалгоби |
| Забхан | 82 | Уляаһатай |
| Үбэрхангай | 63 | Арбайхээр |
| Үмэнэгоби | 165 | Далан-Дзадагад |
| Сүхэбаатар | 82 | Баруун-Урт |
| Сэлэнгэ | 43 | Сүхэбаатар |
| Түб | 81 | Зуунмодо |
| Убһэ аймак | 69 | Улаангом |
| Хобдо | 76 | Хобдо (хото) |
| Хүбсэгүл | 101 | Мүрэн |
| Хэнтэй | 82 | Үндэр Хаан |
| Улаан Баатар | 2 | — |
| Дархан | 0,2 | — |
Зүүлтэ
- ↑ Большая советская энциклопедия/Монгольская Народная Республика