Үлэг гүрбэл
| † Үлэг гүрбэл (Dinosauria) | ||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Америкын Үндээһэнэй Түүхын Музейда тиранозавр ба апатозаврын араг яһан | ||||||||||||||
| Биологиин классификаци | ||||||||||||||
|
Үлэг гүрбэл (ᠦᠯᠦᠭ ᠭᠦᠷᠪᠡᠯ, динозаврнууд: греч. δεινός — аймшагтай ба σαῦρος — гүрбэл) — Триасай галабда (230 сая жэлэй үмэнэ) Мезозойн эрэдэ хүгжэлынхөө дээдэ сэгтэ хүрэһэн Шохойн галабай (65 сая жэлэй үмэнэ) һүүлшөөр мүхэһэн болобош үлэг гүрбэлһөө һалбарилжа хүгжэһэн агаарта амидардаг амитадыень өөр ангилалда оруулдаг.
Үлэг гүрбэл шудалдаг палеонтологи гэдэг.
Нэрэ
1842 ондо Сэр Ричард Оуэн грек хэлэнэй үлэг гүрбэл гэһэн удха бүхы δεινός + σαῦρος гэһэн үгэөө динозавр гэдэг нэрэшэлые бии болгожо анха ашаглаһан байна.
Теэд үлэг гүрбэл «аймшагтай гүрбэл» гэһэн удхатай болобошье һаа, үлэг гүрбэлнүүд гүрбэл бэшэл. Анха Англиин палеонтолог Ричард Оуэн 1842 ондо үлэг гүрбэлнүүдэй аймшагтай түрэхые бэшэ харин абарга томо бэеэ элирхылжэ иигэжэ нэрэлжэ байгаа.
Эволюци
Үлэг гүрбэлнүүдынь 160 сая жэлэй үмэнэ Мезозойн галабай үеһөө 65 сая жэлэй үмэнэхи Юрын галабай үе, Шохойн галабай үе хүрэтэр амидаржа байба. 250-65 сая жэлэй үмэнэхи үе Мезозойн галабай үе гэхэ ба ехэбшэлэн «Үлэг гүрбэлнүүдэй үе» гэдэг. Ушарынь олон үлэг гүрбэл Мезозойн үедэ шэнээр бии боложо мүн олоноороо мүхэжэ байба. Үлэг гүрбэлнүүд 65 сая жэлэй үмэнэхи хүрэтэр амидаржа байгаад мүхэһэн гэгдэдэг. Үлэг гүрбэлнүүд мүхэхэ болоһон шалтагааные эрдэмтэд солир гү, али галта уулын дэлбэрэлтэтэй холбон тайлбарилдаг. Иимэ зүйлнүүд тохёолдоходо дэлхэйн экологи маша ехээр андалдажа байна.
