СССР-эй хүтэлбэрилэгшэдэй список
_%D0%B2_%D0%91%D0%BE%D0%BB%D1%8C%D1%88%D0%BE%D0%BC_%D1%82%D0%B5%D0%B0%D1%82%D1%80%D0%B5_%D0%BD%D0%B0_%D0%9F%D1%83%D1%88%D0%BA%D0%B8%D0%BD%D1%81%D0%BA%D0%BE%D0%BC_%D1%8E%D0%B1%D0%B8%D0%BB%D0%B5%D0%B5,_1937_%D0%B3%D0%BE%D0%B4.jpg)
Ниигэм журамта Зүблэлтэ Уласуудай Холбооной хүтэлбэрилэгшэдэй список хадаа СССР гүрэнэй байгуулагдаһан 1922 онһоо эхилээд, 1991 ондо усадхагдатарнь дээдын тушаал эзэлжэ ябаһан, мүн тэрэ үедэ гүрэн түрэеэ бодотоор хүтэлжэ байһан ударидагшадые тоолоһон буридхэл болоно.
СССР-эй дээдын засаг зургаан
Ёһын тэдынэй дээдын засаг зургаанууд
СССР-эй үндэһэн хуулиин ёһоор хамтаараа шиидхэдэг зургаанууд хэдэн олон арбаад жэлэй туршада гүрэн дотор дээдын засагай зургаанууд байһан юм:
- СССР гүрэн байгуулха тухай 1922 оной декабриин 30-най хэлсээнэй ёһоор гүрэн түрын бии болохоһоо эхилээд, 1924 ондо Үндэһэн хуулиин абтатар[1]) —
- Зүблэлнүүдэй ехэ хуралдаан (съезд),
- ехэ хуралдаануудай хоорондохи хугасаада — СССР-эй Түб Гүйсэдхэхы Хороон,
- ехэ хуралдаанай сессинүүдэй хоорондохи хугасаада — 19 хүнһөө бүридэһэн СССР-эй Түбэй Гүйсэдхэхы Хорооной Президиум,
- СССР-эй Түбэй Гүйсэдхэхы Хорооной Президиумэй гэшүүдһээ һунгагдаһан СССР-эй Түбэй Гүйсэдхэхы Хорооной түрүүлэгшэд – холбооной дүрбэн уласһаа нэгэ-нэгээр;
- 1924 оной январиин 31-һээ 1936 ондо шэнэ Үндэһэн хуулиин баталагдһан үдэр хүрэтэр (1924 оной СССР-эй Үндэһэн хуулиин ёһоор[2]):
- Зүблэлнүүдэй ехэ хуралдаан (съезд),
- хуралдаануудай хоорондохи хугасаада — Холбооной Зүблэл болон Үндэһэтэнэй Зүблэлһөө бүридэһэн СССР-эй Түбэй Гүйсэдхэхы Хороон,
- тэрэнэй сессинүүдэй хоорондо — Президиумуудэй Холбооной Зүблэлэй болон Үндэһэтэнэй зүблэлэй бүхы гэшүүдэй ородог 21 гэшүүнһээ бүридэһэн СССР-эй Түбэй Гүйсэдхэхы Хорооной Президиум,
- СССР-эй Түбэй Гүйсэдхэхы Хорооной Президиумэй гэшүүдһээ һунгагдаһан СССР-эй Түбэй Гүйсэдхэхы Хорооной түрүүлэгшэд – эблэлэй дүрбэн холбоото уласһаа нэгэ-нэгээр;
- 1936 оной декабриин 5-һаа 1977 ондо шэнэ Үндэһэн хуулиин баталагдаһан үдэр хүрэтэр (СССР-эй 1936 оной Үндэһэн хуулиин ёһоор[3]):
- Холбооной Зүблэл ба Үндэһэтэнэй Зүблэл гэһэн хоёр танхимһаа бүридэһэн СССР-эй Дээдын Зүблэл,
- сессинүүдэй хоорондохи хугасаада - СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумай Түрүүлэгшэһээ, түрүүлэгшын арбан табан орлогшонорһоо - холбооной улас бүхэнһөө нэгэ-нэгээр ба СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй хорин гэшүүнһээ бүридэһэн Дээдын Зүблэлэй Президиум;
- шэнэ Үндэһэн хуули 1977 оной октябриин 7-до баталһан үдэрһөө эхилээд, тэрээндэ 1988 оной декабриин 1-дэ хубилалтануудые оруултар (1977 оной СССР-эй Үндэһэн хуулиин ёһоор[4]):
- Холбооной Зүблэл ба Үндэһэтэнэй Зүблэл гэһэн хоёр танхимһаа бүридэһэн СССР-эй Дээдын Зүблэл,
- тэрэнэй сессинүүдэй хоорондохи хугасаада – СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумай Түрүүлэгшэһээ, Түрүүлэгшын нэгэдэхи орлогшоһоо, Түрүүлэгшын арбан табан орлогшонорһоо – холбооной улас бүхэнһөө нэгэ-нэгээр, Президиумэй секретарь болон Дээдын Зүблэлэй Президиумэй хорин нэгэн гэшүүнһээ бүридэһэн Дээдын Зүблэлэй Президиум (1981 онһоо хойшо Президиумэй гэшүүдэй тоодо СССР-эй Засагай газарай гэшүүдшье орожо болохо байгаа[5]).
СССР-эй 1977 оной Үндэһэн хуулида оруулһан заһабаринуудай удаа хамтаараа шиидхэдэг зургаануудшье, гүрэн дотор эзэлһэн дээдэ тушаалнуудшье тухай тэмдэглэгдэнэ:
- 1988 оной декабриин 1-һээ СССР-эй Үндэһэн хуулида хубилалтануудые оруулһанһаа эхилээд, 1990 оной мартын 14-дэ хубилалтануудые оруулһан саг болотор[6]:
- СССР-эй Арадай һунгамалнуудай ехэ хуралдаан (съезд) - СССР-эй гүрэнэй засагай дээдын зургаан,
- СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Түрүүлэгшэ – СССР-эй «дээдын тушаалтан»;
- 1990 оной мартын 14-дэ СССР-эй Үндэһэн хуулида оруулагдаһан хубилалтануудһаа эхилээд, 1991 оной декабриин 26-да СССР-эй һандарһан саг хүрэтэр[7]:
- СССР-эй Арадай һунгамалнуудай ехэ хуралдаан (съезд) - СССР-эй гүрэнэй засагай дээдын зургаан,
- СССР-эй Юрэнхылэгшэ — «Зүблэлтэ улас түрын толгойлогшо».
Бодото дээдын засаг зургаанууд
СССР-эй Коммунис намай түрүү үүргэтэй байһаниие хаража үзэхэдэ, байгуулагдаһан сагһаа хойшо гүрэн түрые намай түб зурганууд, нэн түрүүн КПСС-эй ЦК-гай Политбюро болон Түб Хорооной юрэнхы секретарь хүтэлбэрилжэ байгаа[8].
СССР-эй хүтэлбэрилэгшэдэй дунда заншалта ёһоороо дурдагдадаг Владимир Ленин, албан ёһоор СССР-эй хамтаараа шиидхэдэг дээдын зургаануудай хүтэлбэрилэгшэшье байгаагүй, толгойлогшошье бэшэ, намай ударидагшашье бэшэ байһаниинь һонирхолтой.
Октябриин хубисхалай һүүлээр бүхы бодото засаг Владимир Ленинэй 1917 оной октябрь һараһаа 1923 оной июль болотор ударидажа байһан СССР-эй Арадай комиссарнуудай зүблэлэй мэдэлдэ үгтэһэн байна[9].
Багсаахада, 1922 оной май һара багһаа, Ленинэй ехээр үбдэжэ байхадань, КПСС-эй Политбюрогой Түб Хорооной гэшүүд Иосиф Сталин, Лев Каменев, Григорий Зиновьев гурбанай «хэлсэгшэ гурбалжан» гэжэ нэрлэгдэһэн бүлэг намай хүтэлбэриин гол һууриие эзэлһэн байха юм[10].
Коммунис намай түб хорооной юрэнхы секретариин тушаал 1922 оной апрель һарада байгуулагдажа, тухайлхада, Ленинэй дэмжэлгээр, удангүй энэ тушаал албан ёһонойхёор Сталин эзэлһэн[11].
1930-аад онуудай эхеэр Алексей Рыков, Николай Бухарин, Михаил Томский гэгшэдэй «баруун оппозици» Сталинай хэһээһэнэй удаа, Юрэнхы секретариин тушаал СССР гүрэндэ бодото дээдын тушаал боложо, олонхи сэгнэлтээр Иосиф Сталин өөрөө энэ үедэ хизааргүй ехэ засагтай болоһон байгаа[11][12].
Сталинай наһа бараһанай һүүлдэ өөрһөөнь урид Сталинай эзэлжэ байһан Сайдуудай Зүблэлэй Түрүүлэгшын тушаалда һууһан Георгий Маленковые гүрэнэй ударидагша гэжэ олонхи зон мэдэрдэг байһан юм. Тодорхойлон хэлэбэл, 1953 оной август һарада СССР-эй Дээдын Зүблэлэй сесси дээрэ Маленковой элидхэл хэхэдэ, тэрэнь гол бодолой элидхэл гэжэ ойлгогдоо[13][14].
Намай удаадахи гол хүтэлбэрилэгшын тушаал нэгэдэхи секретарь гэжэ нэрлэгдэдэг байһан Никита Хрущев эзэлһэн юм[14], удаань - түрүүн нэгэдэхи, хожомынь Юрэнхы секретариин тушаал - Леонид Брежнев, Юрий Андропов, Константин Черненко гэгшэд эзэлһэн байна. КПСС-эй ЦК-гай һүүлшын Юрэнхы секретарь, хомомынь СССР-эй түүхэдэ түрүүшын Юрэнхылэгшэ Михаил Горбачёв СССР-эй һүүлшын хүтэлбэрилэгшэ байгаа.
СССР-эй хүтэлбэрилэгшэдэй список
Ёһын тэдынэй хүтэлбэрилэгшэд
СССР-эй Түбэй Гүйсэдхэхы Хорооной Түрүүлэгшэнэр
- Калинин Михаил Иванович (1922 оной декабриин 30 — 1938 оной январиин 12) — РСФСР-һээ
- Петровский Григорий Иванович (1922 оной декабриин 30 — 1938 оной январиин 12 ) — Украин ССР-һээ
- Червяков Александр Григорьевич (1922 оной декабриин 30 — 1937 оной июниин 16 ) — Белорус ССР-һээ
- Стакун Михаил Иосифович (1937 оной июниин 17 — 1937 оной ноябриин 17) — Белорус ССР-һээ
- Нариманов Нариман Кербалаи Наджаф оглы (1922 оной декабриин 30 — 1925 оной мартын 19) — ЗСФСР-һээ
- Мусабеков Газанфар Махмуд оглы (1925 оной майн 21 1925 — 1938 оной январиин 12 ) — ЗСФСР-һээ
- Айтаков Недирбай (1925 оной майн 21 — 1937 оной июлиин 21) — Туркменэй ССР-һээ
- Ходжаев Файзулла Губайдуллаевич (1925 оной майн 21 — 1937 июниин 17) — Узбегэй ССР-һээ
- Максум (Лутфуллаев) Нусратулло (1931 мартын 18 — 1934 январиин 4) — Таджигай ССР-һээ
- Рахимбаев Абдулло Рахимбаевич (1934 январиин 4 — 1937 сентябриин 7 ) — Таджигай ССР-һээ[15]
СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй Түрүүлэгшэнэр
- Калинин Михаил Иванович (1938 оной январиин 17 — 1946 оной мартын 19) — «Бүхэсоюзна староста» гэһэн далда нэрэтэй болоһон байха юм.[16]
- Брежнев Леонид Ильич (1977 оной июниин 16 — 1982 оной ноябриин 10 ) — гүрэнэй түүхэдэ анха түрүүшынхиеэ гүрэн түрын бодото ба ёһын тэдынэй толгойлогшо тааралдаа
- Кузнецов Василий Васильевич (1982 оной ноябриин 10 — 1983 оной июниин 16 ) — СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй Толгойлогшын уялга дүүргэгшын тушаалда
- Андропов Юрий Владимирович (1983 оной июниин 16 — 1984 оной февралиин 9)
- Кузнецов Василий Васильевич (1984 оной февралиин 9 — 1984 оной апрелиин 11 ) — СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй Толгойлогшын уялга дүүргэгшын тушаалда
- Черненко Константин Устинович (1984 оной апрелиин 11 — 1985 оной мартын 10 )
- Кузнецов Василий Васильевич (1985 оной мартын 10 — 1985 оной июлиин 2 ) — СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй Толгойлогшын уялга дүүргэгшын тушаалда
- Громыко Андрей Андреевич (1985 оной июлиин 2 — 1988 оной октябриин 1 )
СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй Толгойлогшо
- Горбачёв Михаил Сергеевич (1988 оной декабриин 1 — 1990 оной мартын 15)[15]
СССР-эй Юрэнхылэгшэ
- Горбачёв Михаил Сергеевич (1990 оной мартын 15 — 1991 оной декабриин 25 )[15][17]
Бодото хүтэлбэрилэгшэд
СССР-ые бодотоор хүтэлбэрилһэн ударидагшадые эгээл дэлгэрэнгыгээр тоолоһон бүридхэлнүүдэй нэгэн гэхэдэ, эдэ «долоон ударидагшадай» хэлсээтэ список болоно[18]. Гэбэшье, Иосиф Сталинай наһа бараһанай һүүлдэ, Никита Хрущевые КПСС-эй Түбэй Хорооной нэгэдэхи секретаряар томилхын урда тээ, гүрэн түрын бодолгото байгуулгада Георгий Маленковой үнэ удхатай үүргэ дүүргэһэн ушарһаа, олонхид тэрэниие тэрэ үеын гүрэн түрын бодото хүтэлбэрилэгшэ гэжэ тоолодог байһан[13][14][19].
| № | Дүрсэлһэн зураглалнууд | Нэрэ Обог (годы жизни) | Хугасаа | Үргэлжэлһэн хугасаа | Тушаал |
|---|---|---|---|---|---|
| 1 |  |
Владимир Ильич Ленин (Ульянов)
(1870—1924) |
1922 оной декабриин 30 [1]
— |
1 жэл 22 үдэр | РСФСР-эй Арадай комиссарнуудай Зүблэлэй Түрүүлэгшэ
(1917 оной октябриин 27 (ноябриин 9) — 1924 оной январиин 21)[17] СССР-эй Арадай комиссарнуудай Зүблэлэй Түрүүлэгшэ (1923 оной июлиин 6 — 1924 оной январиин 21)[10] |
| 2 |  |
Иосиф Виссарионович Сталин
(1878—1953) |
1924 оной январиин 21[10]
— |
29 жэл 1 һара 12 үдэр | РКП(б) – ВКП(б)-гэй Түб Хорооной Юрэнхы секретарь (1922 оной апрелиин 3 — 1934 оной февралиин 10)[17] ВКП(б) – КПСС-эй - Түб хорооной Секретарь (1934 оной февралиин 10 — 1953 оной мартын 5)[17] СССР-эй Сайдуудай Зүблэлэй Түрүүлэгшэ (1946 оной мартын 15 — 1953 оной мартын 5)[14] |
| 3 | .jpg) |
Георгий Максимилианович Маленков
(1901—1988) |
1953 оной мартын 5 [13]
— |
6 һара 2 үдэр | ВКП(б) – КПСС-эй ЦК-гай cекретарь (1939 оной майн 22 — 1946 оной майн 6) (1948 оной июлиин 1 — 1953 оной мартын 14)[17] СССР-эй Сайдуудай Зүблэлэй Түрүүлэгшэ (1953 оной мартын 5 — 1955 оной февралиин 8)[14] |
| 4 |  |
Никита Сергеевич Хрущёв
(1894—1971) |
1953 оной сентябриин 7
— |
11 жэл 1 һара 7 үдэр | КПСС-эй ЦК-гай Нэгэдэхи секретарь (1953 оной сентябриин 7 — 1964 оной октябриин 14)[17] СССР-эй Сайдуудай Зүблэлэй Түрүүлэгшэ (1958 оной мартын 27 — 1964 оной октябриин 15)[14] |
| 5 | .jpg) |
Леонид Ильич Брежнев
(1906—1982) |
1964 оной октябриин 14
— |
18 жэл 27 үдэр | КПСС-эй ЦК-гай Нэгэдэхи (удаань Юрэнхы) секретарь (1964 оной октябриин 14 — 1982 оной ноябриин 10)[17] СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй Түрүүлэгшэ (1977 оной июниин 16 — 1982 оной ноябриин 10)[15] |
| 6 |  |
Юрий Владимирович Андропов
(1914—1984) |
1982 оной ноябриин 12
— |
1 жэл 2 һара 28 үдэр | КПСС-эй ЦК-гай Юрэнхы секретарь (1982 оной ноябриин 12 — 1984 оной февралиин 9 )[17] СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй Түрүүлэгшэ (1983 оной июниин 16 — 1984 оной февралиин 9 )[15] |
| 7 | .jpg) |
Константин Устинович Черненко
(1911—1985) |
1984 оной февралиин 13
— |
1 жэл 25 үдэр | КПСС-эй ЦК-гай Юрэнхы секретарь (1984 оной февралиин 13 — 1985 оной мартын 10)[17] СССР-эй Дээдын Зүблэлэй Президиумэй Түрүүлэгшэ (1984 оной апрелиин 11 — 1985 оной мартын 10)[15] |
| 8 | .png) |
Михаил Сергеевич Горбачёв
(1931—2022) |
1985 оной мартын 11
— |
6 жэл 9 һара 14 үдэр | КПСС-эй ЦК-гай Юрэнхы секретарь (1985 оной мартын 11 — 1991 оной августын 24)[17] СССР-эй Юрэнхылэгшэ[21] (1990 оной мартын 15 — 1991 оной декабриин 25)[17] |
Үшөө тиихэдэ харагты
- Орос гүрэнэй засаг түрэ баригшад
- Орос гүрэнэй Юрэнхылэгшэд
- СССР-эй түүхэ
- Россиин түүхэ
Ажаглалта
- ↑ 1 2 Договор об образовании Союза Советских Социалистических Республик. 30 декабря 1922 г. // Съезды Советов в документах. 1917 — 1936. — М.: Электронная библиотека исторических документов, 1960. — Т. III. — С. 18—22.
- ↑ Основной закон (Конституция) Союза Советских Социалистических Республик. МГУ имени М.В. Ломоносова.
- ↑ Конституция (Основной закон) Союза Советских Социалистических Республик. МГУ имени М.В. Ломоносова.
- ↑ Союз Советских Социалистических Республик. Конституция (Основной закон). Электронный фонд правовых и нормативно-технических документов.
- ↑ Закон СССР от 24 июня 1981 года N 5154-X "О внесении дополнения в статью 132 Конституции (Основного Закона) СССР". Электронный фонд правовых и нормативно-технических документов.
- ↑ Закон СССР от 1 декабря 1988 года N 9853-XI "Об изменениях и дополнениях Конституции (Основного Закона) СССР". Электронный фонд правовых и нормативно-технических документов.
- ↑ Закон СССР от 14 марта 1990 года N 1360-1 "Об учреждении поста Президента СССР и внесении изменений и дополнений в Конституцию (Основной Закон) СССР". Электронный фонд правовых и нормативно-технических документов.
- ↑ Кодан С. В. Коммунистическая партия и СССР: «партийный федерализм» как основа союзного государства // Федеративное государство: историко-правовой опыт и современные практики (к 100-летию образования СССР) : материалы международной научно-практической конференции, Омск, 20–22 октября 2022 года. — Омск: Омский государственный университет им. Ф.М. Достоевского, 2022. — С. 195—199.
- ↑ Войтиков С. С. «Это вам, слава Богу, не заседание Президиума вцик»: из истории российского «Парламента» эпохи диктатуры Ленина // Новый исторический вестник. — 2012. — № 32. — С. 37—48.
- ↑ 1 2 3 4 Идт А. В. Политическая борьба в СССР внутри ВКП(б) после смерти В.И. Ленина в 1920-х гг // Социально-политические процессы в истории мировых цивилизаций : материалы III Всероссийской конференции кафедры всеобщей истории, Красноярск, 21 ноября 2017 года / Отв. ред. Д. В. Григорьев. — Красноярск: Красноярский государственный педагогический университет им. В.П. Астафьева, 2018. — С. 93—97.
- ↑ 1 2 Сахаров В. А. Генеральный секретарь ЦК РКП(б): Сталин для должности или должность для Сталина? // [https://nlr.ru/domplekhanova/dep/artupload/dp/article/75/NA92.pdf «Политическое завещание» Ленина: реальность истории и мифы политики]. — М.: Изд-во Моск. ун-та,, 2003. — С. 168—179. — 717 с. — ISBN 5-211-04575-0
- ↑ Болтаевский А. А., Прядко И. П. Формирование советской политической элиты: от смерти Ленина до триумфа Сталина // Genesis: исторические исследования. — 2017. — № 2.
- ↑ 1 2 3 4 Зенькович Н. А. Маленков Георгий Максимилианович // Самые закрытые люди. Энциклопедия биографий. — М.: ОЛМА-ПРЕСС Звёздный мир, 2004. — 688 с. — ISBN 5-94850-342-9
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 Самусев С. В. Политическая борьба в СССР внутри КПСС после смерти И.В. Сталина // Социально-политические процессы в истории мировых цивилизаций : материалы III Всероссийской конференции кафедры всеобщей истории, Красноярск, 21 ноября 2017 года / Отв. ред. Д. В. Григорьев. — Красноярск: Красноярский государственный педагогический университет им. В.П. Астафьева, 2018. — С. 143—149.
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 Все формальные руководители Советского государства. История государства (2020-06-07).
- ↑ «Всесоюзному старосте» Михаилу Ивановичу Калинину исполнилось бы 145 лет. Тверской государственный объединенный музей (2020-11-20).
- ↑ 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 Правители и руководители России, СССР, РФ. Большая российская энциклопедия.
- ↑ Волкогонов Д.А. Семь вождей. Галерея лидеров СССР: в 2 тт. — М.: Новости, 1995—1996. — 976 с. — ISBN 5-7020-1031-0
- ↑ Гашков И. (2020-02-07). Второй после Сталина. Как Хрущев увел власть у того, кого считали преемником отца народов. ТАСС.
- ↑ [{{{ссылка}}} Сталин] — статья из (3-е издание)
- ↑ После роспуска КПСС, все властные полномочия перешли к Президенту СССР. С 19 августа по 21 августа 1991 года и. о. президента СССР был провозглашён вице-президент Г. И. Янаев (оспаривалось М. Горбачёвым).
Литература
- Heads of State and Government of the Soviet Union (1922—1991)
- Succession of Power in the USSR from the Dean Peter Krogh Foreign Affairs Digital Archives
- Brown A. The Gorbachev Factor. — Издательство Оксфордского университета, 1996. — ISBN 978-0-19-827344-8
- Brown A. The Rise & Fall of Communism. — The Bodley Head, 2009. — ISBN 978-0061138799
- Идт А. В. Политическая борьба в СССР внутри ВКП(б) после смерти В.И. Ленина в 1920-х гг // Социально-политические процессы в истории мировых цивилизаций : материалы III Всероссийской конференции кафедры всеобщей истории, Красноярск, 21 ноября 2017 года / Отв. ред. Д. В. Григорьев. — Красноярск: Красноярский государственный педагогический университет им. В.П. Астафьева, 2018. — С. 93—97.
- Самусев С. В. Политическая борьба в СССР внутри КПСС после смерти И.В. Сталина // Социально-политические процессы в истории мировых цивилизаций : материалы III Всероссийской конференции кафедры всеобщей истории, Красноярск, 21 ноября 2017 года / Отв. ред. Д. В. Григорьев. — Красноярск: Красноярский государственный педагогический университет им. В.П. Астафьева, 2018. — С. 143—149.