Николай Коперник
| Николай Коперник | |
|---|---|
| Mikołaj Kopernik | |
 | |
| Ажал үйлэ: | одон орон шудалааша, эрдэмтэй хүн |
| Түрэһэн үдэр: | 1473 оной фералиин 19[1][2] |
| Түрэһэн газар: | Торунь, Польшо |
| Эрхэтэнэй харьяалал: | |
| Наһа бараһан үдэр: | 1543 оной майн 24[1][2] (70 наһатай) |
| Наһа бараһан газар: | Фромборк, Польшо |
| Һургалта: | Болоньягай дээдэ һургуули; Падуагай дээдэ һургуули |
| Гарай үзэг: |
 |
Николай Коперник (Mikołaj Kopernik, 1473 оной 2 һарын 19 – 1543 оной 5 һарын 24) — Дэлхэйе юртэмсын түб гэһэн ойлголтые нисааһан одон орон шудалааша байба.
Амидарал
Суута Торунь хотодо түрөө. Бага наһанһаан эсэгэ эхэһээ үншэржэ хосорһон тэрэниие нагаса ахань хүмүүжүүлжэ хүнэй зэргэдэ хүргэһэн байна. Хүүгэд байхаһаан һуража мэдэхэдэ сэдьхэл һанаанаа бүрин зорюулһан Николай Коперник эхилээд Польшодо, дараань дээдэ болбосорол эзэмшээ. Хэдыгээр тэрэнэй үзэһэн эрдэмэй ехэнхинь шажанай ном байһан болобошье һамбаагаараа үмэнэхи болон өөрын үеын агууехэ математикнар, одон ороной бүтээлтэй гүнзэгы танилсаа. Энэ зэрэгэсэ түрэ эрхэ, эхэ орондоо тала бүрын үргэн мэдэлгэтэй эрьежэ ерэһэн байна. Николай Коперник нютагтаа ерэн Варми болон Фромборкто сүм хиидтэ дээгүүр албан хаангуутаа инженерэй ба эмнэлгын албанда үдэрэй сагаа зарсуулан, һүниин сагта сүлөө заб гарган одон ороной шудалалай ажал хэжэ эхилээ. Тэрэ үбэлэй хүйтэн, жабар һалхиие тэбшэн шадал муутай түхөөрэмжээр ажаллажа, байһан болобошье мохолгүй шармайһаар 40 эргэм наһандаа агуу ехэ нээлтэ хэжэ «Тэнгэриин гарагуудай хүдэлөөн тухай» гэдэг алдарта бүтээлээ туурбяа. Энэ бүтээлээрээ Николай Коперник дэлхэй бол бүхы хатуу сохилто үгэһэн юм. Тэрэ зураг зохёоһон бэлэй. Николай Коперник томьёо хэрэглэн Наран түбтэй системын онолые бии болгоһониинь Наран ба гарагуудай хоорондохи харисангы зайе бодожо гаргаха, гараг Дэлхэйн хоорондохи зайһаа шалтагаалан ододой гилалзалта бууража, андалдадаг шалтагааниие үнэн зүб тайлбарилха боломжо бүридүүлээ. Иигээд Николай Коперник олон зуун жэл ноёрхоһон Птолемейн һургаалые үгыдхэһэнээр сүм хиидэйхи галзуурһан эсэргүүсэлтэй тулгараа. Тэр үедэ шажанай һургаалта эсэргүү бодоһон хэн болобош тэрсүү үзэлтэндэ тоосогдожо, тиимэ хүндэ анафема гэһэн үзэшэгүй муухай яла шиидхэл ноогдодог байгаа. Николай Коперник шажанай шиидхэлһээ болгоомжолон өөрын бүтээлые хэблүүлхые 30 үлүү жэл хойшо табиһаар наһан барахынхяа үмэнэхи хэблэлдэ шэлжүүлээ. «Николай Коперникай нээлтэ зүбхэн одон ороной шудалалда түдыгүй байгаалиин шэнжэлэл, юртэмсые үзэхэ үзэлдэ бүхэли бүтэн Тэнгэриин гарагуудай хүдэлөөн тухай» ном хэблэгдэн гараһан ябадал шажанай номлолоор байгаалиин хуулые тайлбарилха ямаршье боломжогүйе харуулһанаараа шухала юм» гэжэ Ф. Энгельс үнэлэн бэшэбэ.
Зүүлтэ
- ↑ 1,0 1,1 Berry A. A Short History of Astronomy (брит. англ.) — London: John Murray, 1898.
- ↑ 2,0 2,1 Архив по истории математики Мактьютор
- ↑ http://www.historyorb.com/people/nicolaus-copernicus
