Котляр Феодосий Порфирьевич

Котляр Феодосий Порфирьевич
Түрэһэн һара/үдэр	1904 оной августын 27
Түрэһэн газар	Вяземская станци
Наһа бараһан һара/үдэр	1980 оной сентябриин 15
Наһа бараһан газар	СССР, Москва хото
Хамаадал	СССР
Сэрэгэй түрэл янзань	авиаци
Алба хэһэн жэлнүүд	1926 он-1960 он
Нэрэ зэргэ	авиациин генерал-лейтенант
Захираа	Бомбо тэһэлэлгын һүниин авиациин 208-дахи дивизи, ниилүүлэгдэһэн авиациин 208-дахи дивизи, тэһэлэлгын авиациин торгон сэрэгэй 4-дэхи дивизи
Дайн/байлдаан	ККА-гай Польшын байлдаан Совет-фин дайн (1939—1940) Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн
Шангууд ба шагналнууд

Котляр Феодосий Порфирьевич (1904 оной августын 27-до Вяземскын станцида түрэһэн — 1980 оной сентябриин 15-да Москва хотодо наһа бараһан) — Зүблэлтын бомбо хаядаг авиациин лётчик, сэрэгэй дарга, Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай хабаадагша, Зүблэлтэ Холбооной Баатар (1945 он). Авиациин генерал-лейтенант (1958 он). Түүхын эрдэмэй дид-доктор.

Залуу наһан ба сэрэгэй албанай эхин

Феодосий Котляр 1904 оной августын 27-до Вяземск станцида (мүнөө Хабаровскын хизаарай Вяземскын аймагай хото) түрэһэн юм. 1916 ондо Комаровка тосхоной Һүмын –эхин шатын училищиин дүрбэн анги дүүргээд, (Улаан Армида алба хэжэ байхадаа, дунда һургуулиин үдэшын курс дүүргээ), удаань Уссурийск станцида түмэр харгын һургуулида һураа. 1918 онһоо түмэр харгыда заһабарилагшаар, 1920 онһоо тосхондо хүдөө ажахын ажалшанаар, 1924 онһоо эхэ эсэгынгээ ажахыда хүдэлөө (тэрэ үедэ гэр бүлэнь Пантелеймоновка тосхон зөөһэн байгаа). 1925 ондо Хабаровск хотодо сэрэгэй албанай урдахи һуралсалай курс дүүргээ.

Ф.П.Котляр 1926 оной октябрь hарада Ажалшадай ба Таряашадай Улаан Армида албанда татагдаа. Верхнеудинск хотын Сибириин сэрэгэй тойрогой 18-дахи хүндэ артиллериин дивизида сэрэгэй албанда эльгээгдээ, тэндэ 1927 ондо дивизионно һургуули дүүргээд, взводой захирагшын туһалагшаар томилогдоо. 1928 оной октябрь һарада алба хэхэ болзоройнь дүүрэһэнэй удаа тэрэ шууд алба хаахаяа үлэбэ, Владивосток хотын Калининай нэрэмжэтэ ябаган сэрэгэй училищиин ажахы ябуулгын отрядай ахалагша сержантаар алба хэһэн юм.

1929 оной июль һарада Улаан Армиин Агаарай сэрэгтэ дамжуулагдаа. Вольск хотын Волжск шадарай сэрэгэй тойрогой лётчигуудай ба авиатехнигүүдэй нэгэдхэгдэһэн сэрэгэй һургуули 1920 ондо, Оренбург хотодо К.Е.Ворошиловай нэрэмжэтэ лётчигуудай болон ниидэдэг бүлэгүүдэй 3-дахи сэрэгэй һургуули 1931 ондо дүүргэһэн байна. 1931 онһоо 1935 он болотор Харьков хотын лётчигуудай болон ниидэлгын бүлэгүүдэй 9-дэхи сэрэгэй һургуулида лётчик-инструктораар, ниидэлгын захирагшаар алба гараа.

М.В.Фрунзын нэрэмжэтэ Улаан Армиин Сэрэгэй академи 1938 ондо дүүргээ. 1938 оной сентябрь һараһаа - хүшэр бомбардировщигуудай авиациин 5-дахи полкын командир (1939 оной эхинһээ — 5-дахи хурдан бомбодохо авиациин полк) Киевэй тусхай сэрэгэй тойрогой агаарай сэрэг (Кировоград). Полкын толгойлогшо байхадаа, 1939 оной сентябрь һарада Баруун Украинада болоһон Улаан Армиин дайнда хабаадалсаа. Зүблэлтэ гүрэнэй - Финляндиин дайнда 1940 оной февраль һараһаа март болотор полкые ударидаа. Тиихэдэ полк Баруун Хойто фронтын 7-дохи армиин агаарай сэрэгэй 1-дэхи хүнгэн бомбардировщик авиационно бригадада дамжуулагдаһан байгаа, байлдаанай үйлэнүүдтэ хабаадаха үедөө СБ бомбардировщигуудаар дайшалхы 402 ниидэлгэ хэһэн байна. Полкын гээлтэнүүд гэхэдэ, 3 бомбардировщигые экипажтайнь алдаа, булта зенитнэ артиллериин галһаа хосороо. Энэ дайнда полкые шадамар бэрхээр ударидажа, өөрөө дайшалхы 14 ниидэлгэ хэһэнэйнгээ түлөө полкын командир майор Ф.П.Котляр түрүүшынгээ Улаан Одоной орденоор шагнагдаа һэн. 1940 оной июнь-июль һарануудта зүблэлтэ сэрэгүүдые Бессараби болон Хойто Буковинада оруулха үедэ сэрэгэй үйлэ хэрэгүүдэй болоо һаань, полк байлдаанда бэлэн байгаа, гэхэ зуура, дайшалхы ниидэлгэнүүд хэрэглэгдээгүй. 1940 оной хоёрдохи хахадта полк Аккерманай аэродром руу дамжуулагдажа, Пе-2 бомбардировщигуудай дахин һуралсал гараһан байна. 1938 онһоо ВКП(б) –гэй гэшүүн.

Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн

1941 оной июнь һараһаа – Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайнай сэрэгэй үйлэнүүдтэ хабаадаа. Полк Урда фронтын Агаарай сэрэгэй бүридэлдэ дайлалдаа; дайнай түрүүшын үдэрнүүдтэ Плоештиин нефтиин уурхайнуудые болон Прут голой гаталха газарнуудые бомбоор тэһэлхэеэ ниидэдэг һэн. Удаань Молдавиин хамгаалалтын сэрэгэй үйлэнүүдтэ ба Тирасполь-Мелитополиин хамгаалалтын сэрэгэй үйлэнүүдтэ хабаадаа. 1941 оной октябрь һараһаа Урда фронтын 66-дахи һүниин бомбардировщигуудай авиационно дивизиин ударидагша байгаа, дивизи Донбасс-Ростов хамгаалалтын ба Ростовай добтолгын үйлэнүүдтэ байлдаа ябуулһан байна. 1942 оной май һараһаа Брянскын фронтын 48-дахи армиин агаарай сэрэгэй захирагша болоо.

1942 оной июнь һараһаа 208-дахи агаарай ниилүүлэгдэһэн дивизиие ударидаа, һүүлдэнь тус дивизи 2-дохи агаарай армиин бүридэлэй 208-дахи һүниин бомбардировщигуудай агаарай дивизи боложо хубилгагдаһан юм. Тэрэнэй ударидалга доро дивизи Воронеж-Ворошиловградай хамгаалалтын үйлэнүүдтэ, Сталинградай байлдаанда, Среднедон, Острогожск-Россошанск, Воронеж-Касторнын добтолгын үйлэнүүдтэ, 1943 оной Харьков хотын добтолгын болон хамгаалгын үйлэнүүдтэ хабаадаһан байна. Тэрээнһээ гадна дивизи Брянск, Орел, Курск, Харьков хотонуудта немецүүдэй аэродромуудые, Сталинградта хүреэлэгдэнхэй немец бүлэгые бомбоор тэһэлээ.

Гвардиин полковник Феодосий Котляр 1943 оной май һараһаа Хойто Кавказай фронтын 4-дэхи агаарай армиин 2-дохи бомбардировщигуудай агаарай ниидэлгын корпусай 223-дахи бомбардировщигуудай агаарай дивизиие ударидаһан байна. 1943 оной сентябрь һарада амжалтатай дайшалхы үйлэ хэрэгүүдэй түлөө тус дивизи гвардейскэ гэжэ нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, 4-дэхи гвардейскэ бомбардировщик авиациин дивизи гэжэ нэрэтэй болоо. Гвардиин авиациин генерал-майор Ф.П.Котляр дайнай дүүрэтэр энэ дивизиие ударидаа. Котлярай дивизи Смоленскын, Белоруссиин, Балтиин, Зүүн Пруссиин добтолгын үйлэ хэрэгүүдэй үедэ мүн Курляндиин бүлгэмүүдэй бүһэлэлгын болон Кенигсбергые эрид шанга добтолгонуудай үедэ гээд оло дахин шалгарһан юм. Тэрэнэй лётчигууд дайсанай сэрэгүүдые болон шухала газарнуудые бомбоор тэһэрүүлхын тулада 2210 байлдаанай ниидэлгэ хэжэ, тэдэндэ ехэ хохидол ушаруулһан байна. Генерал Котляр өөрөө дайнай үедэ 118 дайшалхы ниидэлгэ хэһэн байна.

СССР-эй Верховно Зүблэлэй Президиумай 1945 оной июниин 29-нэй зарлигаар «Немец булимтарагшадай эсэргүү тэмсэлэй дайнда захиралалгын дайшалхы даабаринуудые эрхим жэшээгээр дүүргэһэнэй түлөө болон энэ хэрэгтэ харуулһан шэн зориг ба баатаршалгын түлөө» агаарай сэрэгэй гвардиин генерал-майор Феодосий Котляр Зүблэлтэ Холбооной Баатарай нэрэ зэргэдэ хүртэжэ, Ленинэй орденоор ба Алтан Одоной медаляар 6314 дугаартай шагнагдаһан юм.

Дайнай һүүлээрхи жэлнүүд

Дайнай дүүрэһэнэй удаа Ф.П.Котляр албаяа үргэлжэлүүлжэ, 1945 оной намар 15-дахи агаарай армиин 5-дахи гвардейскэ бомбардировщигуудай авиационно корпусые ударидаа. Удаань тэрэ 223-дахи бомбардировщигуудай авиациин дивизиие ударидажа байгаа. 1947 оной декабрь һарада Улаан Тугай агаарай - сэрэгэй академиин тусхай таһагай даргаар томилогдоо. 1948 оной декабрь һарада өөрөө һурахаяа эльгээгдэжэ, 1950 ондо К.Е.Ворошиловай нэрэмжэтэ Сэрэгэй дээдэ академи дүүргээ. 1951 оной январь һараһаа — Закавказска сэрэгэй тойрогто 34-дэхи агаарай армиин байлдаанай ажал ябуулгын захирагшын туһалагша. 1953 оной июнь һараһаа — Агаарай сэрэгые һайжаруулгын Липецкын офицерэй дээдэ курсын дарга. Авиациин генерал-лейтенант Ф.П.Котляр 1960 оной декабрь һарада наһанай амаралтада гаража, ажалшадай нөөсэ руу табигдаа һэн.

Москвада ажаһуугаа. МГУ-гэй түүхын таһаг 1964 ондо дүүргээд, саашадаа түүхын эрдэмэй кандидат болоһон байна. Багшын ажал ябуулдаг байгаа. Тэрэ 1980 оной 9 һарын 15-да наһа бараад, Москва хотын Кунцевын хүүрнүүдэй газарта хүдөөлүүлэгдээ.

Сэрэгэй нэрэ зэргэнүүд

• Ахалагша лейтенант (1935.12.30)
• Капитан (1938.02.20)
• Майор (1938.09.08)
• Подполковник (1940.09.11)
• Полковник (1942.10.06)
• Генерал-майор авиации (1944.02.04)
• Генерал-лейтенант авиации (1958.02.18)

Шагналнууд

• Зүблэлтэ Холбооной Баатар (1954.06.29)
• Ленинэй гурбан орден (1941.11.05, 1945.06.29, 1951.11.19.).
• Улаан Тугай табан орден ( 1942.11.23, 1943.09.05, 1944.07.02, 1946.11.05, 1955.06.04.).
• Улаан Одоной гурбан орден (1940.04.12, 3.11.1944.11.03, 1955.02.22.)
• СССР-эй медальнууд.

Дурасхаал

• Вяземскын нэгэ гудамжа Ф.П.Котлярай нэрээр нэрлэгдээ.
• Вяземск хотын 20-дохи дунда hургуули Баатарай нэрэ зүүдэг. Һургуулиин байшан дээрэ дурасхаалай самбар табигданхай.
• Баатарай түрэhэн тухай мэдээсэл Комаровка тосхондо дурасхаалай самбар дээрэ бэшэгдэн табигданхай.

Ажаглалтанууд

Ном зохёол

• Герои Советского Союза: Краткий биографический словарь / Пред. ред. коллегии И. Н. Шкадов. — М.: Воениздат, 1987. — Т. 1 /Абаев — Любичев/. — 911 с. — 100 000 экз. — ISBN отс., Рег. № в РКП 87-95382.
• Коллектив авторов. Великая Отечественная: Комдивы. Военный биографический словарь / В. П. Горемыкин. — М.: Кучково поле, 2014. — Т. 2. — С. 615-617. — 1000 экз. — ISBN 978-5-9950-0341-0.
• Дриго С. В. За подвигом — подвиг. — Калининград: Калининградское книжное издательство, 1984.
• Золотые Звёзды Приморья. — Владивосток, 1983.
• Навечно в сердце народном / Редкол.: И. П. Шамякин (гл. ред.) и др. — 3-е изд., доп. и испр. — Мн.: Белорусская советская энциклопедия, 1984. — 607 с. — 65 000 экз.
• Подвиги их бессмертны. 2-е изд., испр. и доп. — Хабаровск, 1985.
• Московский университет в Великой Отечественной войне. — 4-е, переработанное и дополненное. — М.: Издательство Московского университета, 2020. — С. 189. — 632 с. — 1000 экз. — ISBN 978-5-19-011499-7.

Ссылкэнүүд

• Феодосий Порфирьевич Котляр. Сайт «Герои страны».
• Личное дело Ф. П. Котляра // ОБД «Память народа»
• Ф. П. Котляр на сайте «Generals.dk» (англ.)