Бадаев Алексей Данилович
| Бадаев Алексей Данилович | |
|---|---|
| бур. Лэгсэг Бадмаев | |
| Ажаябуулгын янза | уран зохёолшо, ирагуу найрагша |
| Зүг шэг | уянгын шүлэг |
| Эхин | 1944 он |
| Шангууд | Буряад Уласай Гүрэнэй шангай лауреат |
| Шагналнууд | Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, Буряадай арадай уран зохёолшо |
Алексей Данилович Бадаев (бур. Лэгсэг Бадмаев) — Буряадай АССР-эй Ивалгын аймагай Олзон нютагта 1928 оной августын 25-да түрэһэн намтартай[1]. Буряадай арадай уран зохёолшо, Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ, 1960 онһоо - СССР-эй уран зохёолшодой холбооной гэшүүн[2].
Ажалай габьяа
1944 ондо Эсэгэ ороноо хамгаалгын Агууехэ дайн тухай поэдэй түрүүшын шүлэг «Буряад-Монголой үнэн» сониндо толилогдоһон юм. Удаань түмэр харгын техникумдэ орожо, түмэр харгын тээбэриие эдлэн ашагладаг инженер-механик гэһэн мэргэжэл абаа. 1947 ондо Буряад ороной залуу уран зохёолшод ба гуурһаяа һая туршажа эхилһэн зохёолшодой түрүүшын бага хуралда хабаадаһан байна. 1951 ондо Пермь хотодо Молотовой нэрэмжэтэ уһан сэрэгэй авиациин техникум дүүргээд, Номгон далайн уһан сэрэгэй авиацида алба хаагаа. 1956 ондо сэрэгэйнгээ алба дүүргээд, нютагтаа бусажа ерэхэдээ, «Буряад үнэн» сониндо сурбалжалагшаар ажаллажа эхилһэн байна. 1959 ондо Москвада үнгэргэгдэһэн буряад уран зохёолой болон соёл урлалай хоёрдохи декадада хабаадаһан. 1960—1962 онуудта М. Горькиин нэрэмжэтэ Уран зохёолой дээдэ һургуулиин дэргэдэхи уран зохёолой дээдын түр һургуулида һураа. 1962 онһоо Буряадай телевидениин буряад хэлэн дээрэ гарадаг дамжуулгануудай редакцида 26 жэлэй туршадаа хүдэлмэрилөө.
Зохёохы ажаябуулга
«Полкын туг доро» гэһэн түрүүшынь ном 1958 ондо хэблэгдээ. Амгалан сагай үедэ совет сэрэгшэдэй ажабайдал, дайшалхы һуралсал энэ ном соо харуулагдаа. Тэрэ гэһэнһээ хойшо Алексей Бадаевай шүлэг, поэмэнүүдэй гушаад ном Москва болон Улаан-Үдэ хотонуудта хэблэгдэн гараа. Буряад Уласай ниитын болон уран зохёолой ажабайдалда тэрэ эдэбхитэйгээр хабаадалсадаг һэн. Буряадай Уран зохёолшодой холбооной хүтэлбэрилхы зургаанай гэшүүнээр һунгагдаһан байна. В. И. Ленинэй түрэһөөр 100 жэлэй ойдо зорюулагдажа, 1970 ондо Монголдо болоһон сэдэбтэ бага хуралда ошоһон. 1976 ондо Ташкент хотодо үнгэргэгдэһэн Азиин ба Африкын гүрэнүүдэй уран зохёолшодой Уласхоорондын уулзалга-хуралдаанда хабаадаа.
Ород хэлэн дээрэ оршуулагдажа хэблэгдэһэн:
- «Эсэгэнэрэй захяа» («Буряадай номой хэблэл», 1961),
- «Хүн ябана» («Советский писатель», 1964)
- «Сагнай иимэ юм гү» («Советская Россия», 1969),
- «Шүлэгүүд» («Буряадай номой хэблэл», 1973),
- «Июлиин залин» («Советский писатель», 1974),
- «Байгалһаа бууһан һалхин» («Современник», 1976),
- «Саяанай хормойдо» («Буряадай номой хэблэл», 1976)
гэһэн номуудтайнь ородоор уншадаг уншагшад танилсаа һэн. А. Бадаевай шүлэг, поэмэнүүд латыш, армян, азербайджан, киргиз, туркмен, татаар, хальмаг, яхад, мордва, тыва, хакас болон бусад хэлэнүүд дээрэ оршуулагдажа толилогдоһон, Монголдо, Польшодо хэблэгдэн гараһан юм.
1978 ондо ирагуу найрагшын «След на земле» («Советская Россия», 1978), «Һур харбаанай дуунууд» («Буряадай номой хэблэл», 1985) гэжэ хоёр ном гараа. 1980 ондо «Молодая гвардия» хэблэл «Эсэгэ дайдам — Олзон» гэһэн номынь хэблэн гаргаа. Алексей Бадаев тэнжэhэн, үндыhэн, ой модоор, тала дайдаар баян, һайхан тоонто нютагаа магтажа бэшэһэн шүлэгынь Ивалгын аймагай һүлдэ дуун болонхой[3] Ирагуу найрагша Алексей Бадаевай газар нютагаа, Буряад ороноо, Буряадайнгаа олон тоото бусад нютагуудые магтаhан, hүр hүлдыень үргэhэн шүлэгүүдынь гүнзэгы удхаараа илгардаг юм.
Нэрэ зэргэнүүд
- СССР-эй уран зохёолшодой холбооной гэшүүн
- Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ
- Буряадай арадай уран зохёолшо
- Буряад Уласай Гүрэнэй шангай лауреат
- Ивалгын аймагай хүндэтэ эрхэтэн[4]
Уласай Дээдын Зүблэлэй Президиумэй Хүндэлэлэй бэшэгээр, Хани барисаанай орденоор, Агван Доржиевай нэрэмжэтэ медаляар шагнагданхай. «Буряадай АССР-эй соёлой габьяата хүдэлмэрилэгшэ», «Буряадай арадай уран зохёолшо» гэһэн хүндэтэ нэрэ зэргэнүүдтэй. 1960 ондо СССР-эй Уран зохёолшодой холбооной гэшүүн боложо абтаһан байна. Буряад Уласай Гүрэнэй шангай лауреат.